ԵՐԵՒԱՆ.- Սարդարապատի հերոսամարտի յուշահամալիրին մէջ, 28 Մայիսին տեղադրուած Արամ Մանուկեանի արձանը կարելի է անուանել յուշակոթող-սրբատեղի, ուր Ուրբաթ, 7 Յունիսին  ամփոփուեցաւ պետական գործիչին եւ Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադիրին հող-մասունքը: Արամ Մանուկեանի 140ամեակին նուիրուած յուշակոթողին մէջ մասունքը զետեղելու արարողութիւնը կատարուեցաւ Արմաւիրի մարզի առաջնորդ Սիոն եպս. Ադամեանի ձեռամբ: Ներկայ էին դաշնակցականներ, ՀՄԸՄականներ եւ Մանուկեանի յիշատակին հաւատարիմ հայորդիներ:

Նախքան Առաջին Հանրապետութեան հիմնադիրին մասունքը յուշակոթողին մէջ զետեղելը, ելոյթով եւ երախտիքի խօսքով հանդէս եկաւ յուշակոթողի մտայղացման հեղինակ եւ նախաձեռնող Յակոբ Ջամբազեան:

«20րդ դարն իր մէջ է խտացրել հայ ժողովրդի երկար պատմութիւնը, որի փառահեղ էջերից մէկն է 1918ի Մայիսի 28ը: Այսօր ինձ առիթ է ընձեռուել այդ խորհրդի մասին խօսելու: Ինձ համար պատիւ է լինել մտայղացման հեղինակն այս փառաւոր յուշակոթողի, ինչի համար ուզում եմ իմ խորին շնորհակալութիւնը յայտնել Սարդարապատի Հայոց ազգագրութեան եւ ազատագրական պայքարի պատմութեան ազգային թանգարանի տնօրէն Կարէն Արիստակէսեանին եւ ՀՀ պաշտպանութեան նախարար Դաւիթ Տօնոյեանին: Հայոց Ցեղասպանութեան մահասարսուռ օրերից երեք տարիներ անց ո՞վ կարող էր երեւակայել, որ 1918ի Մայիսի 28ին հայոց մթագնած երկնակամարի վրայ պիտի ծագէր անկախ պետականութեան արեւը: Յարգա՛նք մեր յեղափոխական սերնդին, նրա յայտնի ու անյայտ բոլոր հերոսներին, որոնք իրենց թանկագին կեանքը զոհաբերեցին հայրենիքի ազատութեան սրբազան բագինի վրայ, որպէսզի հայ ժողովուրդը յարութիւն առնի մայիսեան արշալոյսով ու ապրի ազատ, անկախ՝ իր սեփական հողի վրայ», ըսաւ Ջամբազեան:

Ըստ Ջամբազեանի՝ թէեւ Առաջին Հանրապետութեան անկախութիւնը եղաւ կարճատեւ, սակայն ազատ ու հայավայել ապրելու ոգին միշտ վառ եւ անխաթար մնաց հայ ժողովուրդի տարասփիւռ հատուածներուն եւ հայրենիքի մէջ: «Պատահական չէր, որ 1988թ. փետրուարեան օրերին հայ ժողովուրդը, ականջալուր Արամ Մանուկեանի վաւերական կտակին, քաջութիւն ունեցաւ փշրելու իրեն շղթայած եւ ազատութիւնը բռնաբարած համայնավար բռնակալութեան կապանքները՝ ստեղծելով Հայաստանի ու Արցախի անկախ հանրապետութիւններ», ըսաւ Ջամբազեան:

Սարդարապատ յուշահամալիրի Հայոց ազգագրութեան եւ ազատագրական պայքարի պատմութեան ազգային թանգարանի տնօրէն Կարէն Արիստակէսեան իր ելոյթի սկիզբը ըսաւ. «Յուշակոթողի մէջ ամփոփւում է Արամ Մանուկեանի գերեզմանից, նրա Երեւանի տնից, Վանից եւ Շուշիից բերուած հող-մասունքը՝ ապահովելով Արամ Մանուկեանի ներկայութիւնն ու կենդանի շունչը Սարդարապատի հերոսամարտի յուշահամալիրում՝ Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի եւ Ղարաքիլիսայի հերոսների՝ նրա զինակիցների ու գաղափարակիցների հետ»:

Արիստակէսեան, իր կարգին, շնորհակալութիւն յայտնեց մտայղացման հեղինակին Յակոբ Ջամբազեանին, յուշակոթողի բարերարին՝ Թորոնթոյի մօտ Հայաստանի Հանրապետութեան պատուոյ հիւպատոս Վարուժան Լափոյեանին, այս մտայղացումը իրականացնելու համար, Հայաստանի պաշտպանութեան նախարար Դաւիթ Տօնոյեանին՝ հանդիսութեան աջակցութիւն ցուցաբերելուն համար:

«Արամ Մանուկեանն իրաւամբ մեր նորագոյն պատմութեան Փոքր Մհերն է, եւ ուզենք, թէ չուզենք, նրա հետ են կապուած լինելու մեր երէկուայ եւ այսօրուայ ազգային մեծ ու փոքր իղձերը եւ երազանքները: Նա անմահ է Փոքր Մհերի պէս: Նա լուսաւորելու է բոլորիս ճանապարհը: Նա անմահ է Փոքր Մհերի պէս, բայց ո՛չ՝ անժառանգ: Ու քանի դեռ նա կայ, մենք «յաջողելու ենք եւ լոյս աշխարհ ենք դուրս գալու», որովհետեւ նա գործ է արել, իսկ մենք յանձն ենք առել շարունակել այդ գործը, որ ղեկավարւում է «Ցեղի Ձայնով ու Ոգով», քանի որ… «հերոսն ինքը ժողովուրդն է», որը «իր սեփական ջանքերով, իր անձնազոհութեամբ պիտի փրկէ իրեն», նշեց յուշահամալիրի տնօրէնը՝ երանի տալով բոլոր անոնց, որոնք իրենց հոգիներուն մէջ Արամ Մանուկեան ունին, կը մեծանեն իրենց հերոսներուն հետ ու անոնց փառքը կը վերածեն նոր խոյանքներու եւ նոր երազներու:

ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի անդամ Շաղիկ Մարուխեան ըսաւ, որ այսօրուան իրադարձութիւնը իր տրամաբանական բացատրութիւնը ունի՝ Արամ Մանուկեան անձը հայութեան հաւաքական ձգտումներու լաւագոյն խորհրդանիշներէն է:

«Մարդ եւ հաւաքականութեան մասնիկ, որի համար հայրենիքը մէկն էր՝ անտարանջատելի ու իր հատուածներով հաւասարարժէք, ինչը վերաբերում է նաեւ այդ բնօրրանի տէրերին: Արամի պայքարը համահայկական էր, Արամը մայրաքաղաքը վերականգնեց նախ պատմական Հայաստանի մայրաքաղաք Վանում եւ այդ կործանուած փորձից յետոյ՝ երկրորդ անգամ, այն վերածնեց Արեւելահայաստանի տարածքում: Արամն իր ընդգրկուն ու հսկայածաւալ առաքելութիւնն իրականացրեց՝ գործակիցներ ունենալով թէ՛ իր գաղափարակից ընկերներին, թէ՛ բոլոր այն հայորդիներին, որոնց ուսերն ունակ էին կրելու տուեալ պատասխանատուութեան բեռը: Այսօր՝ հարիւր տարի անց, Արամի եւ նրա ժամանակի այս դասերն առաւել քան այժմէական են մեզ համար, որպէսզի թոյլ չտանք աններելի սխալներ: Որպէսզի պատմականօրէն ճակատագրական հանգրուանում ունակ լինենք համախմբելու ազգային ամբողջ ներուժը եւ համազգային  ճիգով յաղթահարելու այսօրուայ ու վաղուայ մարտահրաւէրները», ըսաւ Շաղիկ Մարուխեան:

Ան յիշեցուց, որ 1919ին, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան 9րդ Ընդհանուր ժողովին կողմէ որդեգրուած  Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի կերտման ծրագիրի վերջնանպատակը այսօր ալ ամրագրուած է ազգային կուսակցութեան կարեւորագոյն փաստաթղթերուն մէջ: «Այս խորհրդանշական վայրում արժէ, որ Սարդարապատի մեր հերոսների, Հայաստանի հիմնադրի յուշարձանի առջեւ մենք եւս մէկ անգամ հաւաստենք մեր հաւատարմութիւնը հայութեան անանց արժէքներին եւ երազանքներին: Փառք ու պատիւ պայքարի մէջ սրբագործուած եւ պայքարի ունակ մեր բոլոր սերունդներին, մեր բոլոր հերոսներին», իր ելոյթը աւարտեց Շաղիկ Մարուխեան:

Զինուորական համազարկով եւ հոգեւորականներու իրականացուցած յատուկ կարգով Արամ Մանուկեանի հող-մասունքը զետեղուեցաւ յուշակոթողին մէջ՝ յաւերժացնելով Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադիրին ներկայութիւնը Սարդարապատի վեհ բարձունքին: