Արցախեան Հիմնահարց Պատերազմի Եւ Խաղաղութեան Գինը

By Aztag Daily | Tuesday, 07 March 2017

Ղարաբաղեան Հարցի Կարգաւորման Քարոզչութիւնը Եւ Բուն Գործընթացը

 

<<168 Ժամ>> թերթին կից գործող <<Պրեսսինգ>> ակումբում կազմակերպուող քննարկումների ընթացքում արծարծւում են մեր երկրին, հասարակութեանը յուզող բազմաթիւ խորքային հարցեր: Նախընտրական այս շրջանում մեր նպատակն է` ընտրութիւններից առաջ քաղաքական ուժերի, քաղաքական, տնտեսական եւ հասարակական գործիչների, փորձագէտների մասնակցութեամբ քննարկումների միջոցով նպաստել ընտրողների գիտակցուած ընտրութեանը: Քննարկումների շարքի աջակիցներն են <<Տեփոփ>> Կառավարման հիմնարկը, <<Ազատ Ֆարմա>> ընկերութիւնը: Այս շաբաթ քննարկուեց ղարաբաղեան հարցի կարգաւորման թեման Ազգային ժողովի ընտրութիւններին մասնակցող քաղաքական ուժերի նախընտրական ծրագրերում:

Քննարկումը վարում էր հրապարակախօս, քաղաքական մեկնաբան Արմէն Բաղդասարեանը:

Մասնակիցներն են`

Արտակ ԶաքարեանԱԺ արտաքին յարաբերութիւնների մշտական յանձնաժողովի նախագահ, Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութիւն խմբակցութեան պատգամաւոր
Կիրօ ՄանոյեանՀՅԴ Բիւրոյի Հայ դատի եւ քաղաքական հարցերի գրասենեակի պատասխանատու
Ազատ ԱրշակեանՕհանեան-Րաֆֆի-Օսկանեան նախընտրական դաշինքի ներկայացուցիչ
Ստեփան Սաֆարեան- <<Ազատ դեմոկրատներ>> դաշինքի համամասնական ցուցակով առաջադրուած պատգամաւորի թեկնածու, քաղաքագէտ
Վլատիմիր Կարապետեան- Հայ ազգային քոնկրես կուսակցութեան վարչութեան անդամ, ՀԱՔ արտաքին յարաբերութիւնների մշտական յանձնաժողովի նախագահ

Արմէն Բաղդասարեան- Թերեւս, սխալուած չեմ լինի, եթէ ասեմ` այսօր Հայաստանի կարեւորագոյն խնդիրներից մէկը ղարաբաղեան հակամարտութիւնն է, եթէ ոչ` ամենակարեւորը, բայց այնպիսի տպաւորութիւն է, որ նախընտրական այս փուլում քաղաքական ուժերը կարծես թէ շատ չեն ուզում անդրադառնալ այդ թեմային: Յամենայնդէպս, դիրքորոշումներ կա՛մ չեն արտայայտւում, կա՛մ արտայայտւում են բաւական անորոշ ձեւակերպումներով: Այն դէպքում, երբ կարեւորագոյն խնդիր է, եւ, այսպէս թէ այնպէս, ընտրութիւններին մասնակցող քաղաքական ուժերը չեն կարողանայ շրջանցել այդ թեման: Քննարկումը սկսենք իշխող կուսակցութեան ներկայացուցչից. պարո՛ն Զաքարեան, արդէն յստա՞կ է` նախընտրական այս ժամանակահատուածում  Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութիւն դիրքորոշումն արցախեան խնդրի կարգաւորման վերաբերեալ: Ինչպիսի՞ շեշտադրումներ են լինելու:

Արտակ Զաքարեան- Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութիւն համար արցախեան հիմնախնդրի (ԱՀ) կարգաւորման եւ դրա հետ կապուած բոլոր խնդիրներում միշտ եղել է յստակութիւն: Իսկ նախընտրական ժամանակահատուածում, ծրագրում, բնականաբար, առանցքային դեր ու նշանակութիւն ունի Ահ-ի հիմնախնդրի խաղաղ կարգաւորման գործընթացը, դրա հետ կապուած բոլոր ներքին եւ արտաքին օրակարգային հարցերը, եւ, ի հարկէ, շատ մեծ շեշտադրում է արւում եւ առանձնացւում ԱՀ-ի զարգացման գործընթացներին աջակցելու եւ նաեւ Արցախի Հանրապետութիւնը պատրաստելու` յաջորդ 5 տարիների բանակցային գործընթացին, ներքին պետականութեան կայացման, ինչպէս նաեւ խաղաղ կարգաւորման գործընթացում բոլոր այն խնդիրները, որոնք պայմանաւորուած են ինչպէս բանակցային ձեւաչափերով, այնպէս էլ` պետութեան երկկողմ եւ բազմակողմ յարաբերութիւններում ԱՀ հիմնախնդիրը ՀՀ շահերից ներկայացնելու անհրաժեշտութեամբ: Այդ առումով` ծրագիրը շուտով կը ներկայացուի հասարակութեանը, որտեղ, բնականաբար, ԱՀ խնդրի խաղաղ կարգաւորման եւ վերջնական խաղաղութեան գալու գործընթացը յստակ մեկնաբանուած եւ ներկայացուած է` որպէս շարունակութիւն եւ որպէս ապագայի տեսլական:

Արմէն Բաղդասարեան- Յստակեցնենք.  Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութիւն ինչպէ՞ս է պատկերացնում արցախեան հիմնախնդրի կարգաւորումը:

Արտակ Զաքարեան- Մինսքի խմբի (ՄԽ) ձեւաչափում, որպէս միակ ձեւաչափ, միջազգային հանրութեան կողմից ԱՀ ինքնորոշման իրաւունքի իրացման համար ճանաչման անհրաժեշտ եւ բաւարար պայմաններ, ինչպէս նաեւ` ԱՀ-ի հիմնախնդիրն ինքնորոշման իրաւունքի իրացման միջոցով լուծման հեռանկար: Այսինքն այլ տարբերակ, քան ինքնորոշման իրաւունքի լիարժէք իրացումը, եւ դրանով պայմանաւորուած` նաեւ ԱՀ-ի բնակչութեան անվտանգութեան եւ բնական զարգացման համար բաւարար պայմանների ստեղծումը, ուղղակի չկայ:

Արմէն Բաղդասարեան- Պարո՛ն Մանոյեան, ՀՅԴ-ն աւանդաբար այս հարցում հանդէս է եկել` որպէս առաւել արմատական ուժ, այժմ համագործակցում էք իշխանութեան հետ. արցախեան կարգաւորման հարցում 100%-ով համամի՞տ էք իշխող կուսակցութեան դիրքորոշմանը, որ խնդիրը պէտք է կարգաւորուի Մատրիտեան սկզբունքների հիման վրայ, որոնց կէտերից մէկն էլ ենթադրում է 5 տարածքի վերադարձը:

Արտակ Զաքարեան- Ներողութիւն, ես չասացի` Մատրիտեան սկզբունք, ես ասացի` ինքնորոշման իրաւունքի իրացում: Մատրիտեան սկզբունքներն առայժմ թողնենք մի կողմ:

Արմէն Բաղդասարեան- Բայց բանակցութիւնները դրա հիման վրայ են ընթանում:

Արտակ Զաքարեան- Բանակցութիւններ այսօր դեռեւս չկան, այսօր կայ մի կարեւոր հանգամանք, որ անհրաժեշտ է ապահովել ուժի եւ ուժի սպառնալիքի բացառման մեքանիզմները, որի վերաբերեալ յստակ պայմանաւորուածութիւն է ձեռք բերուել ե՛ւ Վիեննայում, ե՛ւ Ս. Պեթերսպուրկում:

Կիրօ Մանոյեան- Կարծում եմ` այն քիչ կուսակցութիւններից ենք, որոնք Արցախի հարցում յստակ տեսակէտ ունեն: Այն փաստը, որ միայն այդ ուժերի ներկայացուցիչներն են հրաւիրուած այստեղ, խօսում է այն մասին, որ բոլոր քաղաքական կուսակցութիւնները չէ, որ յստակ կեցուածք ունեն Արցախի հարցի մասին: ՀՀԿ-ի հետ մեր համագործակցութեան պայմանագիրն Արցախի մասին մէկ կէտ ունի, այն էլ` ոչ կարգաւորման ձեւի մասին, այլ` հնարաւորինս հզօրացնել Արցախը: Որովհետեւ կան տեսակէտներ, որ մէջտեղ բերուած փաստաթղթի անունն ինչ էլ լինի` մատրիտեան սկզբունք, հիմնարար սկզբունք, ինչ-որ է. ՄԽ համանախագահների կողմից առաջարկուած փաստաթուղթը երկու հիմնական բաժին ունի: 2009 թուականին հրապարակուել է դա, եւ 2007 թուականի նոյեմբերին դրա շուրջ նախնական համաձայնութիւն եղել է` որպէս բանակցային փաստաթուղթ: Ի՞նչ է ասում այդ փաստաթուղթը. ունի մէկ բաժին, որն ասում է` հարցը պէտք է կարգաւորուի միջազգային իրաւունքի 3 սկզբունքի հիման վրայ` հարցը պէտք է խաղաղ կարգաւորուի (խնդիր չունենք դրա հետ), պէտք է տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքի հիման վրայ կարգաւորուի (հարց չունենք դրա հետ, որովհետեւ Արցախը երբեք մաս չի կազմել Ազրպէյճանի), եւ երրորդ` կարգավիճակը պէտք է ճշդուի ժողովուրդների իրաւահաւասարութեան եւ ինքնորոշման իրաւունքի հիման վրայ, որի հետ, բնականաբար, խնդիր չունենք:

Մենք խնդիր ունենք մնացած կէտերի հետ, զորս առաջարկւում են այդ սկզբունքների հիման վրայ գործադրել: Խնդիր ունենք, որովհետեւ դա անտեսում է 1988-ից յետոյ տեղի ունեցած 4-5 տարուայ պատերազմը: Եթէ 1988-ին առաջարկուած լինէր, կարծում եմ` բոլորս էլ կը համաձայնէինք այդ առաջարկներին, բայց հաշուի առնելով, որ Ազրպէյճանը պատերազմ է սանձազերծել, պատերազմը տանուլ է տուել, ստեղծուել է նոր իրավիճակ, հիմա առաջարկուած այդ քայլերը կը նշանակեն նաեւ` ինչ-որ ձեւով հատուցել Ազրպէյճանին: Համաձայն եմ, որ իրականում արդէն մէկ տարի է, ըստ էութեան, հարցի կարգաւորման վերաբերեալ բանակցութիւն չկայ:

Դրա պատճառն Ազրպէյճանի կեցուածքն է, իսկ արդէն ապրիլից յետոյ խօսակցութիւնն այն է, որ փորձեն փոխադարձ վստահութիւն ապահովել` ամրապնդելով զինադադարը` տարբեր քայլերով: Եւ այս ընթացքում մենք տեսնում ենք, որ իսկապէս դժուար է Ազրպէյճանի հետ բանակցել, նոյնիսկ կարելի է հարցական դնել` արժէ՞ բանակցել Ազրպէյճանի հետ: Եթէ այսքան պարզ հարցերի շուրջ բոլորի առջեւ կայ համաձայնութիւն, եւ չկայ գործակցութիւն, էլ ի՞նչ աւելի ծանր հարցերի մասին խօսել:

Հեռանկարն այն է, որ Արցախը, ի վերջոյ, պէտք է միանայ Հայաստանին, պէտք է այդ ուղղութեամբ աշխատանքները շարունակել: Երկրորդ` այսօրուանից մենք պէտք չէ խօսենք` ինչի՛ ենք

պատրաստ, որովհետեւ բաւականին շատ խօսուել է այդ մասին, եւ դա Ազրպէյճանի մօտ ստեղծել է տպաւորութիւն, որ ինքը տալիք չունի, որովհետեւ մենք արդէն հրապարակաւ ասում ենք` այս տարածքը պատրաստ ենք տալ: Դրա համար անիմաստ է խօսել հիմա, թէ ինչքան ենք պատրաստ զիջել` թէկուզ փոխզիջման պայմաններում, եւ, բացի Արցախը հզօրացնելուց` մեր հիմնական առաքելութիւնը պէտք է լինի նաեւ` փորձել ապահովել առնուազն Հայաստանի չափ ճանաչում, այսինքն` Հայաստանի կողմից Արցախն ինչքան ճանաչուել է, այդքան ճանաչում եթէ մենք փորձենք ապահովել այլ երկրներից, արդէն բաւական մեծ ճնշում կը լինի Ազրպէյճանի վրայ:

Արմէն Բաղդասարեան- Պարո՛ն Մանոյեան, եթէ ճիշդ հասկացայ` դուք զիջումներին պատրաստ էք, բայց գտնում էք, որ չարժէ այդ մասին բարձրաձայն խօսել:

Կիրօ Մանոյեան- Դէ պարզ է, որ փոխզիջումներ պէտք է լինեն, բայց մեր հասկացած փոխզիջումների մասին, նախ` ասացի, որ պէտք չէ խօսուի, յետոյ` փոխզիջումները պէտք է լինեն համաչափ եւ միաժամանակեայ, եւ ընդհանուր մէկ փաթեթի մաս, այլ ոչ թէ, այսպէս, այսօր սա կը տանք, վաղը կը տեսնենք` ի՛նչ կը ստանանք փոխարէնը:

Արմէն Բաղդասարեան- Պարո՛ն Կարապետեան, ՀԱՔ-ը, թերեւս, միակ ուժն է, որը յստակ իր կարգախօսի մէջ էլ` որպէս մեխ, ընտրել է հէնց արցախեան հիմնախնդրի կարգաւորումը, եւ դիրքորոշումը, կարծես թէ, բաւականին յստակ է: Պարոն Մանոյեանն էլ ասաց` փոխզիջումներ. ՀԱՔ-ի եւ ՀՅԴ-ի դիրքորոշումների տարբերութիւնը ո՞րն է այս հարցում:

Վլատիմիր Կարապետեան- Կարծում եմ` հիմնական տարբերութիւնն այն է, որ մենք պատրաստ ենք աւելի բաց խօսել այն բանի մասին, թէ ինչպէս ենք պատրաստելու հասարակութեանը փոխզիջումների: Ես կոչ եմ անում` զրոյցի ժամանակ օգտագործել միայն այդ եզրոյթը, որովհետեւ <<զիջումներ>> բառը պարզապէս տեղին չէ, եւ իւրաքանչիւրս չի էլ կարող այդ բառը մէջտեղ բերել եւ խօսել, որովհետեւ չի արտայայտում այն, ինչ կատարւում է բանակցային սեղանին:

Մենք, ի տարբերութիւն ՀՅԴ-ի, կարող ենք ասել, թէ ինչի կարող է գնալ Հայաստանը, ինչին պէտք է պատրաստել մեր հասարակութեանը, բնակչութեանը, եւ ինչ ճանապարհով կարող ենք հասնել երկարատեւ խաղաղութեանը. մօտաւորապէս այնպէս, ինչպէս պարոն Զաքարեանն ակնարկեց` ասելով, որ մեզ պէտք է վստահ լինել, որ այդ խաղաղութիւնը կը լինի ամուր, եւ որեւէ սպառնալիք չի լինի, անվտանգութեան եւ զարգացման երաշխիքներ լինեն: Դրանց կարող ենք հասնել` յանգելով համաձայնութեան, ստորագրելով այն փաստաթուղթը… Այստեղ ես անհամաձայնութիւն կը յայտնեմ ՀՀԿ-ի ներկայացուցչի հետ, որը փորձում է շրջանցել Մատրիտեան փաստաթղթի` սեղանի վրայ դրուած լինելու հանգամանքը. այն, ինչի մասին խօսում է հէնց իր կուսակցութեան ղեկավարը, ինչպէս նաեւ` արտաքին գործերի նախարարը` նշելով, որ հիմքում մատրիտեան սկզբունքներն են:

Իմ անձնական կարծիքով, զգալի զիջելով այն փաստաթղթին, որ ներկայացուել էր 1997 թուականին, որտեղ Արցախն օժտուած էր վեթոյի իրաւունքով, եւ ինքն էր որոշելու իր ապագայ կարգավիճակը` հաւասար կարգավիճակով հանդէս գալով Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի հետ: Հիմա մենք դա չունենք, այնուամենայնիւ, մատրիտեան փաստաթուղթը, որի շուրջ հիմա ընթանում են բանակցութիւնները, եթէ մենք համապատասխան դրոյթներին պատճաշ ուշադրութիւն դարձնենք եւ հասնենք դրանց ամրագրմանը, կարող է ապահովել երկարատեւ խաղաղութիւն: Այդ առումով ես կ՛ակնկալէի, որ իշխող կուսակցութեան կամ Քոալիսիոնի ներկայացուցիչներն աւելի բաց լինեն հասարակութեան հետ եւ աւելի պատրաստեն հասարակութեանը նրան, որ առանց փոխզիջումների` մեր տարածաշրջանում խաղաղութիւն չի հաստատուի:

Արմէն Բաղդասարեան- Պարո՛ն Արշակեան, Օհանեան-Րաֆֆի-Օսկանեան նախընտրական դաշինքում ներգրաւուած են ՀՀ նախկին պաշտպանութեան եւ երկու նախկին արտաքին գործերի նախարարներ: Այդ դաշինքն արդէն յստակ պատկերացում ունի՞, թէ ինչպէ՛ս է լինելու արցախեան հակամարտութեան կարգաւորումը:

Ազատ Արշակեան- Շատ խորհրդանշական են մեր դաշինքի առաջին դէմքերը` ռազմաքաղաքական եւ դիւանագէտներ: Արցախեան հարցը հայ զինուորը լուծել է, հայկական կողմի համար արցախեան հարցը լուծուած է: Քանի դեռ կայ հզօր, մարտունակ հայկական բանակ, եւ այդ զինուորը կանգնած է սահմանի վրայ, դա մեր տարածքն է, հարցը լուծուած է: Դա տեսակէտ է, եւ բացի Սէյրան Օհանեանից` դաշինքում ներգրաւուած են նաեւ ազատամարտիկներ, որոնք մասնակցել են ե՛ւ առաջին պատերազմին, ե՛ւ այս վերջին չարաբաստիկ ապրիլեան պատերազմին:

Մեզ մօտ դա շատ կոշտ է դրուած. քանի դեռ ունենք լաւ բանակ, բանակն ապահովում է ե՛ւ խաղաղութիւնը, ե՛ւ կարգավիճակը: Միւս մասը` դիւանագէտները, արդէն յայտարարել են իրենց ելոյթներում, որ մեր խնդիրն է, եթէ մենք լինենք ազդեցիկ ուժ Աժ-ում, մեր պետութեան առաջ խնդիր է դրուելու, որ ազգերի ինքնորոշման իրաւունքը փաստացի իրացրած Արցախի ժողովուրդը, մենք բոլորս իրաւական տեսք տանք արդէն գոյութիւն ունեցող ինքնորոշման իրաւունքին: Մենք գնահատում ենք, որ բարենպաստ է աշխարհաքաղաքական ընթացքը մեր տարածաշրջանում, որովհետեւ դեռեւս 1994-95 թուականներին արդէն վերանայուեց, չճանաչուեց Լենին-Աթաթուրք դաշինքի մի կարեւոր դրոյթ, որ դա Խորհրդային Միութեան ներքին խնդիրը չէ. արդէն Խորհրդային Միութիւնը չկայ, եւ դա արդէն միջազգային խնդիր է, դա Ազրպէյճանի ու Հայաստանի խնդիրը չէ, այլ արդէն միջազգային խնդիր է:

Եւ երբ հռչակուեց կամ ճանաչուեց Մինսքի խմբի գոյութիւնը, երբ աշխարհն ընդունեց, որ այդ խնդիրը պէտք է լուծուի ոչ թէ Ազրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան կամ պոլշեւիկեան ժառանգութեան սկզբունքների հիման վրայ, այլ միջազգային հանրութեան հսկողութեամբ եւ հովանաւորութեամբ, ուրեմն մենք համարում ենք, որ արդէն որոշ իմաստով չեն ճանաչւում 1921 թուականի մարտի 16-ի այդ համագումարի որոշ դրոյթներ: Դա արդէն ռուս-թուրքական կամ պոլշեւիկաքեմալական վճռին չի պատկանում, աշխարհը պէտք է մասնակցի դրան: Ես կարծում եմ, որ այդ իմաստով տարածաշրջանը բարենպաստ է, ու մենք պէտք է պահենք մեր բանակը լաւ, մարտունակ վիճակում, Հայաստանը դարձնենք արդիւնաւէտ կառավարուող պետութիւն, որ այս պետութիւնը կարողանայ պահել հզօր, մարտունակ, լաւ բանակ: Քանի դեռ կայ մեր լաւ բանակը, մենք խնդիրներ չենք ունենայ:

Արմէն Բաղդասարեան- Պարո՛ն Արշակեան, եթէ ամփոփենք, ստացւում է, որ ըստ ձեր դաշինքի դիրքորոշման`, մենք արցախեան խնդիր չունենք, մենք այդ խնդիրը լուծել ենք, մեր խնդիրն է` երկիրը ներսից հզօրացնել, որպէսզի ունենանք հզօր բանակ եւ համբերենք, մինչեւ աշխարհը կը ճանաչի ինքնորոշման իրաւունքը եւ անկախութիւնը:

Ազատ Արշակեան- Այո՛: Ապագաղութացման գործընթացը հասել է Մերձաւոր Արեւելք, այսինքն` վերանայւում են Ա. Համաշխարհային պատերազմի հետեւանքները նաեւ Մերձաւոր Արեւելքում: Ես լիայոյս եմ, որ այդ պտուտակը կը տանի նաեւ Թուրքիային` իր Աթաթուրքի դամբարանով, եւ ես յոյս ունեմ, արդէն խօսակցութիւններ կան, որ Լենինի դամբարանը նոյնպէս կը վերանայ, ու մեր գործերը լաւ կը լինեն:

Արմէն Բաղդասարեան- Արցախեան խնդրի կարգաւորման շատ յստակ տեսլական էր, եթէ անկեղծ ասեմ: Պարո՛ն Սաֆարեան, <<ազատ դեմոկրատներ>> դաշինքը յստակեցրե՞լ է իր դիրքորոշումը` ինչպէս է պատկերացնում արցախեան խնդրի կարգաւորումը:

Ստեոպա Սաֆարեան- Թերեւս սկսեմ նրանից, որ <<Ազատ դեմոկրատների>> հետ 2012 թուականին <<Ժառանգութեան>> համագործակցութեան արդիւնքում արդէն իսկ պատրաստուել էր փլաթֆորմը, բայց դա չի նշանակում, որ այն չի վերանայւում: Շատ հասկանալի պատճառներով, որովհետեւ 2012 թուականին մենք ապրում էինք միանգամայն այլ ռազմաքաղաքական միջավայրում, այժմ` այլ: Դրանից, ի հարկէ, պահանջները կամ այն ռազմավարական նպատակները, որոնց շուրջ մենք համաձայնել ենք, չեն փոխուել: Խնդիրն այլ դաշտում է, որովհետեւ շատ կարեւոր է, թէ քաղաքական ուժերն ինչ դասեր են քաղել ապրիլեան պատերազմից, եւ նաեւ ի՛նչ դասեր են քաղել թէկուզ 2-3 օր առաջ տեղի ունեցած մէկ այլ յարձակման փորձից:

Չեմ կարծում, թէ այդ դասն արդիւնաւէտ կը լինի այն ժամանակ, եթէ մենք ասենք` խռովում ենք, չենք մտածում լուծումների մասին, որեւէ ռազմավարութիւն չենք մշակում, լայն իմաստով` սպասում ենք, որովհետեւ անկեղծ ասած` սկսած ՀՀԿ թեզերից, վերջացրած իմ գործընկերներով, այն տպաւորութիւնն էր, որ մենք ուղղակի մտածում ենք միայն ներկայիս ռազմաքաղաքական ռիսքերը կառավարելու մասին, բայց ոչ` հակամարտութիւնը կառավարելու: Յանուն արդարութեան` ՀԱՔ-ին չի վերաբերում, որովհետեւ, ինչպէս նշեցիք` անկախ նրանից, թէ ինչ վերաբերմունք ունենք միմեանց ծրագրերի նկատմամբ, այն բաւական յստակ լուծման մասին է:

Մեր լուծումը, ի հարկէ, հակադրւում է դրան եւ միւս դիրքորոշումներին, այլընտրանքային է եւ շատ տարբերուող: Նախ` յստակ է, որ անվտանգութեան հետ կապուած` մենք ունենք ներկայումս շատ իրական ռազմաքաղաքական ռիսքերի կառավարման խնդիր. դա պատերազմի վերսկսման բացառումն է, եւ, ցաւօք, ՀՀ իշխանութիւնների կողմից (թէ՛ ներկայիս, թէ՛ նախկին) իրականացրած քաղաքականութեան աւարտը, թերեւս, ապրիլեան պատերազմն էր: Եթէ մենք նորից վերադարձել ենք պատերազմի շեմին, սա նշանակում է` մեր քաղաքականութիւնն իսկի բանի պէտք չի եղել եւ բերել է նման վիճակի: Հիմա ո՞րն է լուծումը. առաջինը, որ տարիներ շարունակ այդպէս էլ ուշադրութեան չարժանացաւ, սպառազինութիւնների մրցավազքը դադարեցնելու կապակցութեամբ որոշակի քայլերի ձեռնարկումն էր:

Հայաստանը, ցաւօք, վերին աստիճանի կոշտ սկսեց անհանգստութիւն յայտնել, օրինակ` մեր ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի կողմից` Ազրպէյճանին սպառազինելու կապակցութեամբ: Յիշեցնեմ` երբ Սերժ Սարգսեանը 2014 թուականին այցելել էր Լատինական Ամերիկայի երկրներ, միայն այդ ժամանակ, այն էլ` շատ անյստակ, ասաց, որ մեր ժողովուրդը մտահոգուած է Ռուսաստանի կողմից Ազրպէյճանին սպառազինութիւններ տրամադրելով: Յիշեցնեմ, որ նոյնիսկ այն ժամանակուայ պաշտպանութեան նախարարին երբ հարց էին տալիս` արդեօ՞ք որպէս պաշտօնական գերատեսչութիւն` մտահոգութիւն չունի Ազրպէյճանի սպառազինումից, պատասխանը բառացիօրէն եղել է հետեւեալը` մենք վերահսկում ենք Ազրպէյճանի եւ Ռուսաստանի միջեւ ռազմական համագործակցութիւնը:

Հայաստանը վերին աստիճանի ուշ սկսեց արձագանգել սպառազինութիւնների մրցավազքի խնդրին այն դէպքում, երբ մենք պէտք է դրա կանխման փորձերն աւելի վաղ արած լինէինք: Դա պէտք է դրուէր արտաքին քաղաքականութեան օրակարգում: Ի վերջոյ, Մինսքի խումբը, որը հանդիսանում է խաղաղութեան միջնորդ` լայն իմաստով, նրա

երկու երկրները շատ յստակ սպառազինութիւն չեն տրամադրում հակամարտութեան կողմին, տուեալ պարագայում` արցախեան հակամարտութեան կողմերին, եւ հետագայում ոչինչ չէր խանգարում մեզ` դա դնել Ռուսաստանի կողմից որպէս կանոն` պահպանելու խնդիրը:

Արտակ Զաքարեան- Ռուսաստանը կը հետեւէ՞ր դրան:

Ստեոպա Սաֆարեան- Գիտէք` այս պահին ես չեմ ուզում ասել, թէ ի՛նչ կը լինէր, որովհետեւ այս պահին ո՛չ ես կարող եմ ասել, թէ ի՛նչ կ՛անէր Ռուսաստանը, ո՛չ էլ դուք կարող էք ինձ համոզել, թէ ի՛նչ կ՛անէր:

Վլատիմիր Կարապետեան- Ես գիտեմ, որ այդ հարցը բարձրացւում է:

Ստեոպա Սաֆարեան- Այդ հարցը բարձրացւում է եղանակային, 6 ամիսը մէկ յաճախականութեամբ դա բարձրացնելը բաւարար չէ: Մեր առաջին քայլը` Ազրպէյճանի զսպման քաղաքականութիւնն է, որն իր մէջ միայն սպառազինութիւնների մրցավազքի խնդիրը չի ներառում, այլ նաեւ` ե՛ւ ուժեղ բանակի, ե՛ւ բանակի մարտունակութեան բարձրացման խնդիրն է, ե՛ւ միջազգային յարաբերութիւնների համակարգում պարտաւորութիւնների կտրուածքով բազմակողմ յարաբերութիւններով զսպումների մեքանիզմների ամրագրումն է: Երբ դուք հարցնում էք` ինչպէս, ես ասեմ, որ 2012 թուականի ԱԺ-ում կոչ էի արել բոլոր պատգամաւորներին, խմբակցութիւններին, որպէսզի, օրինակ, ՀԱՊԿ-ի արձանագրութեան լրացմանը գոնէ կցուած պայման ունենային, որ Հայաստանն այդ միջազգային պարտաւորութիւնը կը յարգի, եթէ նրանք էլ յարգեն Հայաստանի կենսական անհրաժեշտութեան շահերը, բայց որեւէ վերապահում չի եղել:

Եթէ <<Ազատ դեմոկրատները>>, տայ Աստուած, լինի մեծամասնութիւն ապագայ ԱԺ-ում, ապա այո՛, այս խնդիրները վերանայման կարիք ունեն, նման պայմանագրերը պէտք է անպայման վերապահումներով ուղեկցուեն, որովհետեւ դրանք, մեր համոզմամբ, սպառնալիքների կառավարման, առնուազն կեանքում իրենց կենսունակութիւնն ապահոված մեքանիզմներ են:

Լուծման մասով մի քանի սկզբունքային խնդիրներ կան, զորս իշխանութիւնները ոչ միայն չեն լուծել, կրկին Վլատիմիր Կարապետեանը գուցէ ասի, որ ՀՀԿ-ն դրա մասին շատ է յայտարարել, բայց միեւնոյն է` բանակցային գործընթացում Արցախի օրինական ընտրուած իշխանութիւնների վերադարձի խնդիրն է: Սա վերին աստիճանի կարեւոր խնդիր է, զոր Հայաստանը կրկին առաջադրել է եղանակային սկզբունքով: Ապրիլեան պատերազմի յաջորդ օրերին անմիջապէս հայաստանեան իշխանութիւններն ասացին, որ Ազրպէյճանն այսուհետ պէտք է խօսի Ստեփանակերտի հետ, բայց թոյլ տուէք չթուարկել, թէ դրանից յետոյ քանի հանդիպում տեղի ունեցաւ երկկողմ ձեւաչափով:

Թերեւս, մի բան կայ, որի հետ կը համաձայնեմ, եւ անկեղծ ասած` դա նոր բան չէ. հետաքննութեան մեքանիզմների ներդրման խնդիրն է, որտեղ նոյնպէս պաշտօնական Երեւանը, եթէ անգամ հետեւողական է, ապա ձախողւում է: Մատրիտեան առաջարկները չեն կարող ընդունելի լինել նաեւ այն պատճառով, գոնէ <<Ազատ դեմոկրատների>> համար, որովհետեւ նրանք խօսում են ոչ թէ` ԱՀ-ի արդէն իսկ կայացուած ինքնորոշման մասին, այլ խօսում են ապագայում կամարտայայտութեան, թէկուզեւ` պարտադիր նշանակութեան, թէկուզեւ` դրա անունը դնենք հանրաքուէ, եւ այլն…

Վլադիմիր Կարապետեան- Այսինքն` դուք դէ՞մ էք Մատրիտեան սկզբունքներին:

Ստեոպա Սաֆարեան- Այո՛, մենք մշտապէս դէմ ենք արտայայտուել: Մեր նախընտրական ցուցակը դէմ է Մատրիտեան փաստաթղթին` մի շարք պատճառներով: Այդ փաստաթուղթը, որ 2007 թուականին Հայաստանի իշխանութիւններն ու արտաքին գործերի նախարարն ընդունեցին եւ յայտարարեցին, որ այն ընդունում են` որպէս բանակցութիւնների հիմք, նախատեսում էր նաեւ մէկ այլ բան, որն ուղղակի չի կարող ընդունելի լինել: Խօսքն այն մասին է, որ այդ կամարտայայտութիւնը, եւ ընդհանրապէս` Արցախի կարգավիճակի ճանաչումն ուղղակի պատանդ է թողնուել Ազրպէյճանի իշխանութիւններին: Այսինքն` եթէ նրանք կը համաձայնեն, ապա դա տեղի կ՛ունենայ: Հետեւաբար` կրկին վերադառնամ 2012 թուականին. սա նորութիւն չէ, այսինքն` եթէ Ալիեւը չի համաձայնում, փաստաթուղթը չի ստորագրւում:

Վլատիմիր Կարապետեան- Բայց որ համաձայնեց, ուրեմն ստորագրւում է, եթէ ստորագրուեց, ուրեմն լա՞ւն է:

Ստեոպա Սաֆարեան- Մենք, կարծեմ, պարո՛ն Կարապետեան, քիլոմեթրերով հեռացել ենք ստորագրելուց:

Վլատիմիր Կարապետեան- Եթէ ստորագրուեց, Ալիեւը կը համաձայնի՞ կամարտայայտութեանը:

Ստեօպայ Սաֆարեան-Տեսականօրէն` այո, գործնականօրէն` ոչ: Գործնականում Ալիեւը պահանջում է նաեւ Զանգեզուրը եւ Երեւանը, եկէք` դրա մասին չխօսենք: Պէտք չէ ԱՀ-ի կամ արտայայտութիւնը կախման մէջ դրուի Ալիեւից, որովհետեւ անկախ պետականութեան ճանաչումն ուղղակի պէտք է ենթակայ լինի առարկայական իրողութիւններին: Այն, անշուշտ, քաղաքական լուծում է ենթադրում, բայց եթէ մի պետական կազմաւորում բաւարարում է պետութեանը ներկայացուող չափանիշերին, ապա այն արժանի է ճանաչման: Եւ, այո, ԱՀ-ի միջազգային ճանաչումը հերթական մեր թիրախն է:

Արմէն Բաղդասարեան- Փորձեմ ձեր ասած ծրագիրը մէկ նախադասութեամբ ամփոփել. դուք ասում էք, որ պէտք է այնպէս անել, որ Ռուսաստանն Ազրպէյճանին զէնք չվաճառի, պէտք է Արցախը նորից բերել բանակցային սեղանի շուրջ, եւ այնպէս անել, որ աշխարհը ճանաչի: Ինձ թուում է` դա ծրագիր չէ, այլ ցանկութիւնների հաւաքածու, ամէն դէպքում` լաւ ցանկութիւնների:

Արտակ Զաքարեան- Ինչ վերաբերում է <<Ազատ դեմոկրատների>> մեծամասնութիւն դառնալուն, ապա այս պարագայում հումորի կարգով ասեմ, որ երեւի Ղարաբաղի հարցը լուծելն աւելի հեշտ է, քան` <<Ազատ դեմոկրատներին>> ապագայ Աժ-ում մեծամասնութիւն դարձնելը: Ինչ վերաբերում է ՀՀԿ կարգախօսին, ապա մեր կուսակցութիւնն ընտրել է հէնց այն կարգախօսը, որն այսօր մեր հասարակութեան բոլոր շերտերի համար ե՛ւ հասկանալի, ե՛ւ պահանջուած է. անվտանգութիւն, որն իր մէջ պարունակում է բոլոր տիպի անվտանգութիւնների համախումբը` սկսած պարէնային անվտանգութիւնից, վերջացրած` հաղորդակցական եւ ֆիզիքական անվտանգութեամբ: Եւ առաջընթաց, որի կարիքը մենք ունենք բոլոր ոլորտներում: Սրանք միմեանց փոխլրացնող խնդիրներ են. առանց անվտանգութեան` առաջընթաց հնարաւոր չէ ապահովել, եւ` հակառակը:

Իսկ թէ ինչ է արել ՀՀԿ-ն նախկինում, այս սեղանի շուրջ չդատենք. դրա համար կան ընտրութիւններ, եւ հասարակութիւնը կը գնահատի: Մենք ամէն ինչ արել ենք, որպէսզի պատերազմը վերածուի զուտ բախումների, որովհետեւ, եթէ վարուէր այն քաղաքականութիւնը, ինչ դուք էք պաշտպանում, այդ թւում նաեւ` <<Ժառանգութիւնն>> էր պաշտպանում, այդ քաղաքականութեամբ մենք որեւէ կերպ չէինք կարող դիմագրաւել ապրիլեան պատերազմին:

 


comments

Advertisement