ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ

Հանրայայտ ճշմարտութիւն է, որ լեզուն գործիք է եւ մարդկային հաղորդակցութիւն է ապահովում: Այն նաեւ ազգային ինքնութիւն է, ազգապահպան հզօր միջոց իւրաքանչիւր ժողովրդի համար, եւ բոլոր այն ժողովուրդները, որոնք առ այսօր կան, գոյութիւն ունեն նաեւ  իրենց լեզուի շնորհիւ: Լեզուն մեծագոյն արժէք է, վիթխարի մի երեւոյթ, նաեւ՝ առեղծուածային, որի բացատրութիւնը ոչ մէկ լեզուաբան կարողացել է տալ: Միակ բացատրութիւնն, ըստ երեւոյթին, այն է, որ լեզուն կապ ունի նախախնամութեան հետ, եւ պատահական չէ, որ այդպէս էլ ընկալուել է, օրինակ, հայ ազգի կողմից: Նկարիչ Ստեփանոս Ներսիսեանցի <<Մեսրոպ Մաշտոց>> բոլորիս ծանօթ կտաւում Մ. Մաշտոցի հայեացքը դէպի Երկինք ու Բարձրեալին է ուղղուած:

Հայ ազգի պարագայում հայոց լեզուն բացառիկ դերակատարութիւն է ունեցել ոչ միայն որպէս ազգային մշակոյթ ստեղծելու անփոխարինելի գործօն, այլեւ գոյատեւման գերագոյն միջոց: Այդ դերը այն շարունակաբար խաղացել է հնագոյն ժամանակներից մինչեւ պետականութեան կորուստ եւ Ցեղասպանութիւն, երբ վերջին պարագայում ամէն ինչ կորցրած հայութեան բեկորների միակ ունեցուածքը լեզուն մնաց, որից ամբողջ ուժով կառչեց հայը:

Այսօր, իրաւացիօրէն, մեր բազում հիմնահարցերի փաթեթում, լեզուն առանցքային տեղ է գրաւում: Ազգովին մտահոգուած ենք հայոց լեզուին վերաբերող հարցերով՝ Հայաստանում եւ Սփիւռքում: Եթէ Հայաստանի մէջ այն առաւելապէս վերաբերում է ուղղագրութեան եւ ուղղախօսութեան խնդիրներին, ապա Սփիւռքում ծանրակշիռ է հայերէնի պահպանման եւ հայախօսութեան հարցը: Այն, որ հայոց լեզուն դեռ կայ եւ գործածւում է սփիւռքում, Ցեղասպանութիւնից փրկուած յաջորդական սերունդների յամառ ու շարունակական, գրեթէ հերոսական, ջանքերի շնորհիւ է: Հարցական է, թէ քանի հայախօս սերունդ եւս կ՛ունենանք, եւ եթէ ունենանք, ապա ի՞նչ մակարդակի: Թւում է, առհասարակ, այն կը լինի փոքր բառապաշարով եւ ընտանեկան նեղ գործածութեան համար պիտանի հայերէն իմացող հայախօս սերունդ:

Կարծում ենք, որ լեզուի՝ գործիք եւ բանալի լինելու փաստի վրայ յենուելն է, որ առաւելագոյն արդիւնք պիտի տայ: Հայերէնի՝ մայրենի լեզու լինելու հանգամանքը եւ այդ պատճառով նրա  իմացութիւնը քարոզելը թոյլ կռուան է: Որեւէ լեզուի, ներառեալ մայրենի լեզուի, ուսումնառութիւն ինքնանպատակ չի կարող լինել, այն անպայմանօրէն նպատակ ու շարժառիթ է պահանջում: Լեզուն անգործութիւն չի սիրում:

Եթէ լեզուն գործիք է, ապա՝ Սփիւռքում ապրող արդի հայ երիտասարդը պէտք է իմանայ, թէ որտե՞ղ պիտի գործածի այն: Կամ պէտք է նրա մէջ արմատաւորուի հայրենիք վերադառնալու, եւ կամ, առնուազն, Հայաստանում գործարքներ կնքելու գաղափարը, որը կը յանգեցնի հայերենի իմացութեան անհրաժեշտութեան:

Եթէ լեզուն բանալի է, ապա ի՞նչ դռներ պէտք է բացի այդ բանալին իրեն համար: Եթէ պիտի բնակուի Հայաստանում, ապա բնականաբար պիտի հայերէն իմանայ, որովհետեւ այն սեփական տան բանալին է ոչ միայն հաղորդակցուելու, այլեւ հայաշխարհը լաւագոյնս իրենը դարձնելու համար: Հայերէնի իմացութիւնը պարտադիր պիտի դառնայ նոյնիսկ ձեռներեցութեամբ զբաղուելու պարագայում:

Ասուածը ենթադրում է, որ որեւէ լեզուի իմացութիւն բնականաբար տուեալ լեզուի գործածութեան վայր եւ լայն ասպարէզ է պահանջում: Անհրաժեշտութեան գործօնն է թելադրում տուեալ լեզուի ուսումնառութիւնը: Այս առումով էլ սերունդների հայեացքը դէպի Հայաստան շրջելու եւ նրա հետ կապերի ամրապնդումը հայոց լեզուի ու հայախօսութեան ամրակայման կռուան կը դառնայ:

Այսօր էլ օտար լեզուներ սովորում ենք հաշուի առնելով նրանց գործածութեան աստիճանը, որ տարբեր դարաշրջաններում փոփոխութեան է ենթակայ: Մեր նախնիք տիրապետում էին յունարէնին եւ պարսկերէնին, որովհետեւ այն անհրաժեշտութիւն էր, Բիւզանդիան եւ Պարսկաստանը մեր դրացիներն էին, եւ նրանց արանքում գտնուող Հայաստանի համար անհրաժեշտութիւն էր նրանց լեզուն իմանալը: Հետագայում, թուրքերէնի ու ռուսերէնի իմացութիւնը դարձաւ հրամայական, երբ Հայաստանն ընկաւ Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի տիրապետութեան տակ: Եթէ մէկ դար առաջ աշխարհում, այլ լեզուների կողքին, ֆրանսերէնն էր տարածուն, ապա այսօր անգլերէնն է համատարածը, որ ամէն քայլափոխի պարտադրում է իրեն: Չկայ Բրիտանական կայսրութիւնը, բայց կայ անգլերէնի համաշխարհային տիրապետութիւնը, եւ մենք բոլորս առաւել կամ նուազ չափով այդ տիրապետութեան հպատակներն ենք, որովհետեւ գործիք եւ բանալի լինելուն առընթեր, լեզուն նաեւ նուաճող է: Խորհրդային Միութեան բոլոր հանրապետութիւնների համար ռուսերէնի իմացութիւնը շրջանցել դժուար էր, ինչպէս այսօր՝ անգլերէնին շրջանցելը:

Օտար լեզուներ սովորում են զանազան նպատակներով: Օտար լեզուներ հարկադրաբար սովորում են դիւանագէտները, քաղաքական գործիչները, հետախոյզները, թարգմանիչները, գիտնականները, առեւտրի բնագաւառի մարդիկ: Մենք պատահականօրէն չենք սովորում որեւէ օտար լեզու, նոյնպէս եւ մայրենին՝ չիմանալով, թէ որտե՞ղ եւ ինչպէ՞ս պէտք է գործածենք այն:

Ուստի, պէտք է ուժեղացնենք հայոց լեզուի կռուանները, որպէսզի այն կարողանայ պարտադրել իրեն, եւ այդ մէկը կարողանանք անել առանց քարոզչութեան,  ինչպէս <<Հայերէն խօսեցէք>> գրեթէ պարզունակ նշանաբանով: