ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».- 24 Յունուարին, լրատուամիջոցներու եւ հասարակական կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներուն համար Նիկոլ Փաշինեան ունեցաւ ասուլիս մը, ոռուն ընթացքին ան, ի շարս այլ հարցերու, խօսեցաւ Ատրպէյճանի եւ Թուրքիոյ հետ յարաբերութիւններուն մասին:

Ըստ անոր՝ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ պէտք է խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրուի, բայց փաստաթուղթը ստորագրուելէ առաջ անիկա պէտք է ձեւակերպուի. այդ պիտի ըլլայ բանակցութիւններու իբրեւ արդիւնք: «Մենք կարծում ենք, որ այդ բանակցութիւնները պէտք է տեղի ունենան, եւ Հայաստանը պատրաստ է դրան», նշեց Փաշինեան՝ աւելցնելով, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան կարգաւորման բանակցային գործընթացի ամբողջ նպատակը ինքնին խաղաղութեան պայմանագիրի ստորագրութիւնն է:

Պատասխանելով այն հարցումին, թէ արդեօք Հայաստան պատրա՞ստ է ճանչնալու «Ատրպէյճանի տարածքային ամբողջականութիւնը», որուն մասին յայտարարեց Ալիեւ՝ Փաշինեան ըսաւ. «Ես կ՛ուզէի՝ վերջին մէկ տարուայ ընթացքում Ադրբեջանից հնչող յայտարարութիւնները ընկալելիս մենք որոշ նրբութիւններ նկատենք, որը մեր իրականութեան մէջ չի նկատւում: Այդ յայտարարութիւնների մէջ պէտք է տարբերակենք տրամաբանական եւ զգացական կողմերը: Վերջերս մի շատ կարեւոր դիտարկում հնչեցրեց մի վերլուծաբան՝ ինքն ուշադրութիւն հրաւիրեց այն փաստի վրայ, որ Ադրբեջանից շատ յաճախ հնչում են յայտարարութիւններ, որոնք հայելային են այն յայտարարութիւններին, որոնք Հայաստանում հնչել են 1994 թուականից յետոյ: Օրինակ՝ երբ Ադրբեջանից հնչում է յայտարարութիւն, որ Ղարաբաղի հարցը լուծուած է, 1994 թուականից յետոյ տասնեակ տարիներ Հայաստանից ու Արցախից հնչել են յայտարարութիւններ, որ Ղարաբաղի հարցը լուծուած է: Շատ յաճախ հնչում են յայտարարութիւններ Երեւանի ադրբեջանական քաղաք լինելու մասին, այդ վերլուծաբանն իմ ուշադրութիւնը հրաւիրեց, որ 1994 թուականից յետոյ շատ յայտարարութիւններ են հնչել, որ Բաքուն հայկական քաղաք է: Այսինքն՝ այդ յայտարարութիւնների մէջ կուտակուած վրէժի որոշակի տարր կայ, մենք պէտք է սա հաշուի առնենք, դա օգտակար չէ քննարկումների համար»:

Ատրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան ճանաչման մասին Փաշինեան յայտնեց, որ պէտք է արձանագրել այն, թէ կայ Հայաստանի օրէնսդրութեան մաս կազմող, Հայաստանի խորհրդարանին կողմէ վաւերացուած համաձայնագիր, որուն մէջ կ՛արձանագրուի, թէ Հայաստան կը ճանչնայ Ատրպէյճանի տարածքային ամբողջականութիւնը եւ սահմաններու անխախտելիութիւնը:

«Եւ այդ համաձայնագիրը վաւերացուել է 1992 թուականին: Նոյնկերպ Ադրբեջանն էլ վաւերացրել է նման համաձայնագիր: Յաջորդ թեման՝ գիտէք, որ երբ Մադրիդեան սկզբունքները բանակցութեան հիմք են ճանաչուել, սկզբունքներից մէկը տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքն է, որը երկու կողմն էլ ընդունել են որպէս բանակցութիւնների հիմք: Նկատի ունեմ, որ դէ իւրէ Հայաստանն ու Ադրբեջանը դեռեւս 1992 թուականից ճանաչել են սահմանների անձեռնմխելիութիւնը եւ տարածքային ամբողջականութիւնը, ընդ որում՝ ԱՊՀում գոյութիւն ունեցող սահմանների ու տարածքների շրջանակում: Բայց դրանից խնդրի բազմաթիւ նրբութիւններ չեն լուծւում: Այո՛, սահմանների սահմանազատման եւ սահմանագծման գործընթացը շատ կարեւոր է, եւ բոլորովին վերջերս ՌԴ արտաքին գործերի նախարարը յայտարարեց, որ սահմանների սահմանազատման եւ սահմանագծման գործընթացը կապ չունի Ղարաբաղի հարցի հետ, դրանք տարբեր գործընթացներ են: Խաղաղ դարաշրջան բացելու օրակարգը մեզ համար ռազմավարական օրակարգ է: Ես հասկանում եմ, որ դա միայն մեզնից չէ կախուած, բայց որ մենք դրան հետեւելու ենք սկզբունքօրէն, դա ակնյայտ է», ըսաւ ան:

Վարչապետը խօսեցաւ այն մասին, թէ հայկական կողմը ի՛նչ առաջարկներ ներկայացուցած է Պաքուին՝ շեշտելով, որ անոնք կը վերաբերին սահմանային ապահովութեան մակարդակի բարձրացման: Ըստ անոր՝ կարելի չէ սահմանազատում եւ սահմանագծում կատարել, եթէ սահմանին կայուն իրավիճակ չունինք:

«Ադրբեջանի կողմից կայ հրապարակային արձագանգ եւ կայ հրապարակային պատասխան: Ադրբեջանն ըստ էութեան հէնց այդ առաջարկութիւնների փաթեթին էր արձագանգել՝ ասելով, որ սահմանազատում եւ սահմանագծում պէտք է տեղի ունենան առանց նախապայմանների: Ի պատասխան Հայաստանի ԱԳՆն արձագանգեց, որ Հայաստանը սահմանազատումի եւ սահմանագծումի հետ կապուած որեւէ նախապայման չունի: Խօսքը պայմանաւորուածութիւնները կեանքի կոչելու մեխանիզմների (գործիքակազմերու) մասին է, ոչ թէ նախապայմանների: Մենք չենք փորձել փաստաթուղթ ձեւակերպել, որն արտայայտում է զուտ Հայաստանի տեսակէտը, մենք փորձել ենք Սոչիում ու Բրիւսելում կայացած քննարկումներից ռացիոնալ (բանական) առաջարկները դուրս բերել եւ ձեւակերպել փոխադարձ ընդունելի առաջարկ: Եւ իմ կարծիքով՝ մենք ստացել ենք այդպիսի մոդել, հիմա քննարկումները շարունակւում են, չենք ուզում դէտալներ (մանրամասնութիւններ) բացայայտելով՝ խաթարել ընթացքը: Մենք կարծում ենք, որ սահմանազատումի եւ սահմանագծումի յանձնաժողովն օր առաջ պէտք է ձեւաւորուի», աւելցուց Փաշինեան:

Ան նաեւ անդրադարձաւ այն հարցին, որ կրնա՞յ ըլլալ Հայաստան հրաժարի Հայ Դատէն, ճանչնայ Կարսի պայմանագիրով հաստատուած սահմանները եւ Թուրքիոյ տարածքային ամբողջականութիւնը: «Հարցեր կան, որոնք իսկապէս շատ տարօրինակ են, ինչո՞ւ, որովհետեւ Հայաստանն երբեք Հայ Դատի քաղաքականութիւն չի վարել: Աւելին, օրինակ, 2005 թուականին Ռոբերտ Քոչարեանը յայտարարել է, որ Հայաստանը Թուրքիայից տարածքային պահանջ ու տարածքային յաւակնութիւններ չունի: Եւ ըստ էութեան այս յայտարարութեանը յղում է արել նաեւ Սերժ Սարգսեանը, այսինքն՝ Հայ Դատը երբեք Հայաստանի քաղաքականութիւն չի եղել: Եւ Հայաստանն երբեք Հայաստան-Թուրքիա սահմանը կասկածի տակ չի առել: Եւ մենք այս քաղաքականութիւնից չենք հրաժարուել», ըսաւ ան՝ նշելով, որ Ցեղասպանութեան ճանաչման մասին դիրքորոշումը արտայայտուած է ՀՀ կառավարութեան ծրագիրին մէջ: «Այնուամենայնիւ, պէտք է արձանագրենք, որ Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացի լոկոմոտիվը (շարժիչը) միշտ էլ եղել է Սփիւռքն ու Սփիւռքի կազմակերպութիւնները», աւելցուց ան:

Ան նաեւ պատասխանեց այն հարցումին, թէ արդեօք Հայաստան պիտի ընդունի՞ Թուրքիոյ հրաւէրը՝ մասնակցելու դիւանագիտական ֆորումին: Փաշինեան յիշեցուց, որ յարաբերութիւններու կարգաւորման ձեւաչափ ստեղծուած է, եւ յատուկ ներկայացուցիչներու առաջին հանդիպումը արդէն տեղի ունեցած է։ «Եւ ես կարծում եմ, որ եթէ այս դինամիկան (ուժաբանութիւնը) պահպանուի, շատ մեծ է հաւանականութիւնը, որ Հայաստանն այդ ֆորումին մասնակցելու հրաւէրը կ՛ընդունի: Ի հարկէ, ամէն ինչ կախուած է այդ պահին առկայ իրավիճակից: Եթէ խօսակցութիւն է սկսուել, շատ անտրամաբանական կը լինի, եթէ մենք խօսելու այդ առիթը եւ հնարաւորութիւնը բաց թողնենք: Առաւել եւս, որ շատ աւելի լայն համատեքստում քննարկումներ իրականացնելու հնարաւորութիւն կ՛ունենանք»:

Ըստ Փաշինեանի՝ ամբողջ միջազգային հանրութիւնը կ՛աջակցի Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններու կարգաւորման: Տարածաշրջանի երկիրները նոյնպէս մեծապէս շահագրգռուած են, որովհետեւ խաղաղութեան օրակարգը հետաքրքարական է բոլորին: «Այն, որ կողմերն արձանագրեցին, որ համաձայնել են առանց նախապայմանների քննարկման, դա արդէն շատ էականօրէն լիցքաթափում է գործընթացի շուրջ լարուածութիւնը եւ ժխտական մթնոլորտը: Հնարաւո՞ր է այս տարի դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատուեն Թուրքիայի հետ, ես չեմ կարող կանխատեսել՝ հնարաւոր է այս տարի, թէ ոչ, դա միայն մեզնից չէ կախուած: Բայց շատ տրամաբանական կը լինի, եթէ մենք հասնենք այդպիսի արդիւնքի, մասնաւորապէս, դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատման եւ սահմանների բացման: Ես կարծում եմ՝ հիմնական խնդիրը հետեւեալն է՝ արդեօք ե՛ւ Հայասատանը, ե՛ւ Թուրքիան անկեղծօրէն շահագրգռուած են առանց նախապայմանների յարաբերութիւնները կարգաւորել: Ես մեր կողմից կարող եմ միանշանակ ասել՝ այո՛, մեր կառավարութեան անկեղծութիւնն այս հարցում կարող եմ հաստատել», յայտնեց Փաշինեան: