ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ

Անցեալ շաբաթ թուրք ղեկավարները դիմեցին նոր խորամանկութեան մը՝ փորձելով իրենց երկրին բազմիցս ճնշուած փոքրամասնութիւններուն նկատմամբ կեղծ վեհանձնութեամբ դրական տպաւորութիւն թողել միջազգային հանրային կարծիքին վրայ:

Անցեալ շաբաթ վարչապետ Էրտողան ստորագրեց հրամանագիր մը, որուն համաձայն, իբր թէ՝ պէտք է վերադարձուէին քրիստոնեայ ու հրէական համայնքներու հիմնարկութիւններուն կամ բարեգործական կազմակերպութիւններուն պատկանող հարիւրաւոր կալուածներ: Ներկայիս Թուրքիոյ հանրապետութեան մէջ գոյութիւն ունի 162 նման հիմնարկութիւն (վագըֆ):

Տակաւին 1936 թուականին, Թուրքիոյ կառավարութիւնը պահանջեց, որ ոչ-մահմետական բոլոր հիմնարկութիւնները յայտարարագրեն իրենց սեփական կալուածները: 1974ին, Թուրքիոյ դատարանները ապօրինաբար այս հիմնարկութիւններէն խլեցին 1936էն ետք ձեռք բերուած կալուածները եւ նոյնիսկ մինչ այդ անոնց պատկանող գոյքին որոշ մասը: Անցեալ շաբթուան որոշումը հիմնարկութիւններէն պահանջեց 12 ամսուան ընթացքին կառավարութեան ներկայացնել անոնցմէ առգրաւուած գոյքը (այժմ միլիառաւոր տոլարի արժողութեամբ), ներառեալ՝ դպրոցներ, հիւանդանոցներ, մանկատուներ եւ գերեզմանատուներ: Եթէ եւ երբ խորհրդարանը ընդունի որոշումը, Թուրքիոյ կառավարութիւնը կը պարտաւորուի կա՛մ վերադարձնելու առգրաւուած գոյքը, կամ ալ փոխհատուցում վճարելու այն գոյքին դիմաց, զոր վաճառուած է երրորդ անձերու: Յատկանշական է, որ այս որոշումը չի տարածուիր Ա. Համաշխարհային պատերազմին ընթացքին եւ անկէ ետք, Թուրքիոյ իշխանութիւններուն կողմէ հայերէն եւ այլ փոքրամասնութիւններէն առգրաւուած հարիւր հազարաւոր սեփական կալուածներուն վրայ:

Նախքան իր փոքրամասնութիւններուն հանդէպ «բարի» կամ «արդար» վերաբերմունքին համար Թուրքիոյ ղեկավարութեան շնորհակալութիւն յայտնելը, անհրաժեշտ է պրպտել Անգարայի դրդապատճառները եւ հնարաւոր հետագայ քայլերը:

Թէեւ Էրտողանի իշխող կուսակցութիւնը առաջարկուած որոշումը խորհրդարանին կողմէ վաւերացնելու համար անհրաժեշտ ձայները ունի, այնուամենայնիւ, պէտք չէ զարմանալ, եթէ այս «առատաձեռն» առաջարկը զգալիօրէն թուլանայ՝ անով ընդգրկուած գոյքի քանակին եւ տեսակին, ինչպէս նաեւ ընթացիկ արժէքին առումով, այդ սահմանափակումներուն համար ընդդիմադիր կուսակցութիւնները մեղարդրելով: Փոքրամասնութիւններու հիմնարկութիւններուն առգրաւուած գոյքը վերադարձնելու մասին Էրտողանի նախկին խոստումները, մխուելով «դիւանակալական (bureaucratic) շինծու դժուարութիւններուն մէջ»՝ երկարատեւ ձգձգումներէ ետք՝ չեն իրականացած:

Ամենայն հաւանականութեամբ, թուրք պաշտօնատարները որոշեցին արձակել այս որոշումը, միայն երբ Մարդու իրաւունքներու եւրոպական դատարանը բաւարարեց հայկական եւ յունական հիմնարկութիւններու կողմէ ներկայացուած գոյքային քանի մը մեծ հայցեր: Ակնյայտօրէն, Թուրքիան չի կրնար կորսնցնել նմանատիպ հարիւրաւոր հայցեր: Թուրքիոյ բարեգործական կազմակերպութիւններու վարչակազմի ղեկավար Ատնան Էրթեմ «Սապահ» թերթին յայտնած է, որ ոչ-մահմետական հիմնարկութիւններու հետ հարցերը ներքին ձեւով լուծելով՝ կառավարութիւնը կը խուսափի վճարելէ աւելի մեծ գումարներ, ներառեալ՝ վնասի հատուցում եւ դատական ծախսեր, եթէ Եւրոպական դատարանին մէջ գործերը վնասեն: Էրթեմ նշած է, որ կան թիւով 370 առգրաւուած գոյքեր, որոնք պէտք է վերադարձուին փոքրամասնութիւններու հիմնարկութիւններուն:

Գումար խնայելէն աւելի կարեւորը այն է, որ Թուրքիան կրնայ խուսափիլ դատական հարիւրաւոր գործեր վնասելու խայտառակութենէն, որ պիտի վարկաբեկէ իր համբաւը աշխարհի աչքին, մանաւանդ այն ժամանակ, երբ անիկա կը փորձէ անդամակցիլ Եւրոպական Միութեան: Աւելին, Թուրքիան արդէն իսկ քարոզչական մեծ յաջողութեան հասած է՝ կալուածներ վերադարձնելու լոկ խոստում տալով: Միջազգային լրատուամիջոցները Թուրքիոյ այս «վեհանձն» արարքին լուրը փայլքով ներկայացուցին՝ նախքան փոքրամասնութիւններուն գոյքի որեւէ կտորի վերադարձուիլը: Պէտք չէ զարմանալ, եթէ Թուրքիան այս նոր որոշումը դարձնէ քարոզչութեան գործիք՝ ընդդէմ ԱՄՆ քոնկրեսականներու կողմէ վերջերս ներկայացուած՝ Եկեղեցական գոյքերը իրենց օրինական տէրերուն վերադարձնելու պահանջքին:

Նմանապէս, պէտք չէ զարմանալ, եթէ թուրք ղեկավարները անամօթաբար պահանջեն, որ Հայաստանի, Յունաստանի եւ Իսրայէլի կառավարութիւնները փոխադարձ բարիկամեցողութիւն ցուցաբերեն Թուրքիոյ նկատմամբ: Պէտք է յիշեցնել թուրք պաշտօնեաներուն, որ առգրաւուած գոյքը վերադարձնելով՝ անոնք բարեգործութիւն չէ, զոր կ՛ընեն կրօնական փոքրամասնութիւններուն համար: Այսպիսի անտեղի երախտագիտութիւն կը նմանի այն բանին, որ կողոպտուած անձը շնորհակալութիւն յայտնէ այն գողին, որ անձնասիրական պատճառներով, որոշած է վերադարձնել անկէ գողցած գոյքին մէկ փոքր մասը:

Թէեւ թրքական մամուլը շտապեց բնութագրել Էրտողանի որոշումը իբրեւ՝ «պատմական» եւ «յեղափոխական», այնուամենայնիւ, գործնականապէս՝ այդ որոշումը նուազ կիրառելի է, քան Լոզանի համաձայնագիրով Թուրքիոյ կառավարութեան ստանձնած պարտաւորութիւնները, որոնք աւելի մեծ պաշտպանութիւն կ՛ապահովեն երկրի հայ, յոյն եւ հրեայ փոքրամասնութիւններուն՝ միջազգային օրէքնի հովանիին ներքոյ: Մինչ ներքին օրէնքները որեւէ ժամանակ կրնան փոխուիլ, Թուրքիոյ միջազգային պայմանագիրի պարտաւորութիւնները չեն կրնար սահմանափակուիլ կառավարութեան որոշումով: Վախնալով իրենց կեանքը վտանգելէ՝ ոչ-մահմետական համայնքներէն ոչ մէկը համարձակած է բողոք ներկայացնել Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան (ՄԱԿ) կամ միջազգային ատեաններ, հակառակ անոր, որ Թուրքիոյ յաջորդական բոլոր կառավարութիւնները խախտած են Լոզանի պայմանագիրին դրոյթները՝ 1923ին անոր վաւերացումէն ի վեր:

Իմ խորհուրդը Թուրքիոյ փոքրամասնութիւններուն՝ ետ չվերցնել Մարդու իրաւունքներու եւրոպական դատարան ներկայացուցած իրենց դատական պահանջները, մինչեւ չստանան իրենցմէ առգրաւուած գոյքերը կամ անոնց համապատասխան նիւթական հատուցումներ:

ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈԻՆԵԱՆ

«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր

Թարգմանեց՝

ԿԱՐԻՆԷ ԳԷՈՐԳԵԱՆ