ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ

Խառնաշփոթ ու տագնապալի այս օրերում հայ ժողովուրդը լրջօրէն խորհելու եւ կենտրոնանալու, սեփական ուժերի ճշգրիտ հաշուարկ կատարելու  անհրաժեշտութեան դէմ յանդիման է կանգնած: Այս մէկը շատ է կարեւոր, որպէսզի պատրանքներ չունենանք եւ սին յոյսեր չփայփայենք, չկրկնելու համար անցեալի մեր սխալները, որոնք մեզ ծանրագոյն կորուստներ պատճառեցին:

Իմաստուն մի ասացուածք կայ, որ այսպէս է պատգամում. <<Զգուշացիր չարերի բարեկամութիւնից եւ բարիների թշնամութիւնից>>: Երկու մասից բաղկացած ասացուածքի առաջին մասը մեզ զգուշացնում է չբարեկամանալ չարերի հետ: Այստեղ է, որ հայ ժողովուրդը տարօրինակ ձեւով հետաքրքրական պատկեր է ներկայացնում, փորձում է բարեկամանալ թուրք կոչուող Չարի հետ, ձեռք է մեկնում նրան, անհող ու անտուն այս քոչուոր ցեղին սեփական տան լաւագոյն մասը նրան մէկընդմիշտ զիջած լինելու գաղափարի հետ հաշտութեան եզրեր է փնտռում, ներողամտութեան իր անսպառ շտեմարանից է անընդհատ օգտւում: Եւ վերջապէս, աններելիօրէն հատում է ներողամտութիւն կոչուող առաքինութեան սահմանը, երբ ներողամտութիւնը առաքինութիւնից վերածւում է յանցագործութեան: Արդարացնելու համար իր այս պահուածքը, վկայակոչում է մի խումբ թուրքերի, երբեմն հաւաստի, երբեմն կասկածելի, հայամէտ դիրքորոշումը, որ մեզ միայն քաղաքական փոքրիկ շահաբաժին կարող է ապահովել եւ ուրիշ ոչինչ: Անկեղծօրէն հաւատում է, անթոյլատրելի դիւրահաւատութիւն ցուցաբերելով, որ թուրքը ինչ որ չափով փոխուել է, եւ որ ամենազարմանալին է, իր վրայ է վերցնում նրան փոխելու առաքելութիւնը, որ նշանակում է հաւատալ, թէ գայլին մեր տան բակում շան հետ մեծացնելու պարագայում, այն շուն կը դառնայ: Չի՛ դառնայ: Թուրքը որոշ բան սովորեց իր հպատակներից, նոյնիսկ իր մոնղոլական դիմագիծը փոխեց արիւն գողանալով, բայց չկարողացաւ իր նկարագիրը փոխել: Պէտք է մէկընդմիշտ հասկանալ, որ նկարագիրը չի փոխւում: Տեղին է յիշել միջնադարի մեր լաւագոյն պատմիչներից, 17րդ դարում ապրած, Առաքէլ Դաւրիժեցուն եւ նրա գծագիրը, որ մեզ է հասել իր <<Պատմութեան>> հետ, ուր թուրքը ներկայացուած է օձի պատկերով: Գծանկարի մակագրութիւնը հետեւեալն է. <<Վասն օսմանցոց թագաւորացն, թէ ոյք են մի զկնի միոյ>> որ թարգմանի <<Օսմանցի թագաւորների մասին, թէ որոնք են նրանք, մէկը միւսի ետեւից>> (տես՝ Seda Gasparyan, <<The Armenian Genocide>>,Yerevan, 2014, pages 96 and 97): Ա. Դաւրիժեցու այս յիշատակութիւնը նաեւ պատասխան է նրանց, որոնք ճգնում են դարեր տեւած հայ-թուրք համակեցութիւնը ներկայացնել որպէս խաղաղ ու եղբայրական գոյակցութիւն, չանդրադառնալով, սակայն, այն ճշմարտութեան, թէ տիրոջ եւ ստրուկի միջեւ նման յարաբերութիւն հնարաւոր չէ: Սա այն ժամանակներն էին, երբ հայը դեռ պահած էր ազգային պետականութեան յիշողութիւնը, սէրը զէնքի հանդէպ, վեհութեան եւ ազգային պատուախնդրութեան զգացումը: Ստրկութեան շարունակական դարերը շատ բան բթացրին եւ աղաւաղեցին հայ ազգի նկարագրի մէջ: Հայաստան եւ հայութիւն կոչուող հոյակերտ շէնքը աւերակների վերածուեց մարմնապէս եւ հոգեպէս: Հայաստանը սուզուեց երկարատեւ նինջի մէջ:

Յիշենք նաեւ աշուղ Շիրինի <<Այգեպան>> խոհա-փիլիսոփայական յայտնի երգից հետեւեալ տողերը.

Այգեպան, ի՛նչ ես անում, շամբը բուրաստան չի՛ լինիլ,

Օձը որքան գեղեցիկն ըլնի՝ սիրական չի՛ լինիլ>>:

Աւելորդ չի լինի մէջբերել նաեւ Խ. եպս. Նարպէյի <<Օտարներէն չկայ յոյս>> բանաստեղծութիւնից այս տողերը.

Ո՛չ, եղբարք, ո՛չ, օտարներէն չկայ յոյս,

Մի աչուընի՛դ, մի՛ դարձնէք յայս յայն կոյս։

…Գիտեմ ձեր բեռը ծանր է, ծանըր, ո՛վ Հայեր,

Բայց կը կարծէ՛ք զայն վերցընեն օտարներ,

Թողէ՛ք զօտար, տուէ՛ք եղբայր եղբօր թեւ

Եւ զօրացէ՛ք անդեդեւ>>:

Այսօր շատ է կարեւոր թուրքի հանդէպ իրականութեան համապատասխան գիտակցութիւն ձեւաւորել, որը կը զինի հայութեան՝ թուրքի մէջ անփոփոխ թշնամի տեսնելու եւ ըստ այնմ կազմակերպուելու զգաստութեամբ: Լաւ թուրքի, փոխուած թուրքի գաղափարի ներմուծումը մեր համազգային գիտակցութեան մէջ, կարող է թմրեցնող եւ կործանարար հետեւանք ունենալ: Չմոռանալ նաեւ, որ թուրքը, վաղուց եւ տրամաբանօրէն ճիշդ, Հայաստանին եւ Յունաստանին իր յաւերժական թշնամիներ է հռչակել: Ասացուածքի առաջին մասը հէնց այդ մասին է ազդարարում՝ զգուշացիր չարերի բարեկամութիւնից:

Անդրադառնալով վերոնշեալ ա-սացուածքի երկրորդ մասին, որ ազդարարում է՝ զգուշացիր բարիների թշնամութիւնից, պէտք է նշել նաեւ այս մասի կարեւորութիւնը ազգային անվտանգութեան եւ աշխարհին ներկայանալու տեսանկիւնից: Թուրքը առաջին հերթին, եւ մեր բարեկամ ու ոչ բարեկամ պետութիւնները նաեւ, պէտք է տեսնեն ոչ թէ անընդհատ ողբացող ժողովուրդ, որը ոչ միայն սեփական, այլեւ ուրիշների սխալների հետեւանքով անկում է ապրել, այլ մի երկիր եւ ազգ, որը չի մոռացել եւ չի ներում, պատրաստ է իր ունեցած ողջ ուժով հարուածել թշնամուն, եւ որ հայ ժողովուրդը այն Բարին է, որի թշնամութիւնից պէտք է խուսափել: Այսպիսի դիրքորոշման պարագայում է, որ մենք յարգանք եւ բարեկամներ ձեռք կը բերենք, միշտ յիշելով, սակայն, որ մենք ենք մեր լաւագոյն բարեկամը: