Սփիւռքահայերն Այդպէս Էլ Հիւր Մնացին Հայաստանում

By Asbarez | Tuesday, 10 January 2017

NEWS.AM-Ի ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ԿԱՆԱԴԱՀԱՅ ԴԵՐԱՍԱՆՈՒՀԻ, ՌԵԺԻՍՈՐ ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆՋԵԱՆԻ ՀԵՏ

 

0728arsinekhanjian

Սփիւռքի եւ Հայաստանի նուրբ յարաբերութիւնների, Հայաստանի ներքին կեանքում սփիւռքահայերի մասնակցութեան, Հայաստանում սփիւռքահայերի հանդէպ վերաբերմունքի է հարցերի շուրջ NEWS.am-ը զրուցել է կանադահայ դերասանուհի, ռեժիսոր Արսինէ Խանջեանի հետ:

 

ՀԱՐՑ- Ինչպիսի՞ն պէտք է լինեն, ըստ ձեզ, Սփիւռքում եւ Հայաստանում ապրող հայերի յարաբերութիւնները, կամ որքանո՞վ Սփիւռքը պէտք է ներգրաւուած լինի Հայաստանի ներքաղաքական գործընթացներին: Հնարաւո՞ր է արդեօք ապահովել Սփիւռքի լիարժէք ներգրաւուածութիւնը դրսից, թէ պէտք է ստեղծել մեխանիզմներ, որպէսզի նրանք վերադառնան հայրենիք եւ այստեղ ապրելով մասնակցեն Հայաստանի ներքին գործընթացներին:

ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆæԵԱՆ- Հայաստան գալու եւ հաստատուելու ջանքեր կարծես արուեցին Սփիւռքի կողմից, երբ Հայաստանը նոր էր անկախացել: Այդ փորձերը եղան, կար փափաք, մարդկանց որոշ քանակ եկաւ, սակայն պայմանները թոյլ չտուեցին մնալ Հայաստանում, նախ եւ առաջ որովհետեւ իրենք քաղաքացի չէին եւ կարծես հիւր էին եկել՝ Հայաստանի միջավայրին մասնակցելու նպատակով, բայց այդ հիւրը մնաց հիւր: Երբ գնում ես մի տեղ՝ մտածելով, որ կը կարողանաս մասնակից դառնալ, եւ քեզ միշտ զգացնել են տալիս, որ դու հիւր ես, նշանակում է, որ կա՛մ պէտք է ընդունես այդ վիճակը եւ մնաս, կա՛մ ասես հիւրասիրուեցի՝ վերադառնամ: Այժմ ես կարծում եմ, որ Սփիւռքն էլ է դժուար վիճակում, որովհետեւ 25 տարուայ ընթացքում ունեցանք տարբեր փորձառութիւններ միասին՝ իրար հետ շփուելով կամ առանց շփուելու: Դա ստեղծեց իրավիճակ, եւ այսօրուայ Սփիւռքը բարդ է: Այս առումով ես գաղափարներ ունեմ, բայց չեմ ուզում արտայայտուել, որովհետեւ այդ գաղափարները պէտք է լաւ մշակուեն եւ նախ եւ առաջ մշակուեն այդ  գաղութների եւ այնտեղ գտնուող անհատների կամքով:

Պէտք է յստակեցուի, թէ ի՛նչ է նշանակում Հայաստան գալ, ինչ ձեւով կարելի է Հայաստան գալ: Նոր Սփիւռքի համար դա վերադարձ է, պատմական Սփիւռքի համար՝ առաջին անգամ գալ է նշանակում: Բայց ի՞նչ ձեւով: Օրինակ, վարչապետը ընդհանուր Սփիւռքին կոչ է անում, թոյլ է տալիս, որ գան եւ բիզնեսում մասնակից դառնան: Բայց արդեօք միայն դա՞ է Սփիւռքի մասնակցութիւնը: Միայն բիզնեսի ոլորտո՞ւմ, այսինքն՝ նիւթականի վրա՞յ է, դրանից առաւել սփիւռքը դեր չունի՞ Հայաստանում վերցնելու: Ես կարծում եմ, որ դա շատ նեղմիտ մօտեցում է Սփիւռքի պարտականութեան եւ Սփիւռքի կարողութիւնների համեմատ: Մենք ռեսուրս ունենք, որի կարիքը ունի Հայաստանը: Ճիշդ չէ, որ Հայաստանը մենակ գոյատեւի: Եթէ անդրադառնանք Հայաստանի իրողութեանը՝ հաշուի առնելով ոչ թէ անհատական շահերը, այլ Հայաստանի շահերը, եւ ընդունելով, որ այդ երկրի մէջ ժողովուրդ կայ, որ պէտք է ապահովի իր ձայնը, Հայաստանը շատ բարդ վիճակի մէջ է, եւ ոչ թէ դրսի ճնշումների պատճառով: Այժմ Հայաստանի ճնշումները ներքին են:

Հայաստանի եւ Սփիւռքի պատմութիւնը վերջին 100 տարիներին տարբեր ձեւաւորումներ են ունեցել, բայց ինչո՞ւ իրար հետ չենք կարողանում յարաբերութիւն ստեղծել: Եթէ նայենք Իսրայէլի օրինակը, ապա այսօր Իսրայէլին որպէս անկախ պետութիւն հէնց Իսրայէլ ենք կոչում, ոչ թէ Հրէաստան կամ հրէաների երկիր: Սփիւռքի մէջ էլ հրեաներ կան, բայց այդ հրեաները անկախ քաղաքացիական պատկանելութիւնից՝ ֆր-անսիացի են, իտալացի, եւ բացի նիւթական օժանդակութիւն ա-պահովելուց, նրանց համար ստեղծում են պայմաններ, որ նրանց կարծիքը յարգուի:

Հիմա ինչպէ՞ս կարող է տեղի ունենալ այդ ձեւաւորումը: Ձեւերը շատ են. 2009թ.ին ստեղծուած սփիւռքի նախարարութիւնը բացարձակ չկարողացաւ լուրջ ձեւ մշակել: Բոլոր պլատֆորմները, որ ստեղծուեցին, կոսմետիկ եւ ընդհանրապէս Հայաստանը Սփիւռքին մօտեցնելու թոյլ գաղափարներ էին: Եւ ես կարծում եմ, որ դրա պատճառը ոչ թէ նախարարութեան թուլութիւնն էր կամ չիմանալը, այլ դրա տակ նաեւ քաղաքականութիւն կայ Սփիւռքի նկատմամբ, որ ոչ թէ անպայման մօտեցման քաղաքականութիւն է, այլ դիրքորոշման, որ <<դուք միայն այս ձեւով էք կարող մասնակցել, եւ երբ մենք ձեզ պատուենք, դուք ձեզ պէտք է արժանաւորուած զգաք>>: Այս վիճակը այլեւս տանելի չէ: Սա ուժերի պարտադրանքի հարց չէ, սա ազգային գոյատեւման հարց է:

 

ՀԱՐՑ- Հայաստանի այս իրականութեան պատկերով, այնուամենայնիւ, ինչպիսի՞ն է Հայաստանի ապագայի ձեր տեսլականը:

ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆæԵԱՆ- 25 տարին երկար ժամանակ է, քիչ չէ: 25 տարուայ մէջ երեխան դառնում է երիտասարդ եւ անկախ երիտասարդ, որը պէտք է որոշումներ կայացնի իր կեանքի համար: Հայաստանում լաւ բաներ եղել են, բայց դեռ շատ մեծ հարցեր կան: Ես կարծում եմ, որ կարելի է, եթէ իսկապէս երկու կողմից այս յարաբերութիւնը դառնայ համեստ: Համեստ եմ ասում, որովհետեւ այստեղ, ըստ երեւոյթին, փառքի հարց կայ. ամէն մէկն ուզում է իր ուժը եւ կամքը հաստատել եւ պահել: Այսպէս չի կարող լինել: Հայաստանի իշխանութիւնները պէտք է անդրադառնան այս հարցին յանուն ժողովրդի եւ պետութեան, որ նախ ամէն մէկը՝ պետութիւնը, ժողովուրդը եւ իշխանութիւնը, պէտք է ունենան իրենց ինքնութիւնը եւ անկախութիւնը, իսկ այդտեղ արդէն պէտք է լինի յարաբերութիւն, ոչ թէ պարտադրուած, այլ մաքուր, յստակ յարաբերութիւն: Եթէ Հայաստանում սրա անդրադարձը լինի, նոյն ձեւաւորումը նաեւ պէտք է տեղի ունենայ Սփիւռքում: Մեր Սփիւռքի հաստատութիւններն էլ պէտք է անդրադառնան, որ մենք մեծ թուով երիտասարդներ, անհատներ ունենք, որ իրենց հայ են զգում, բայց չեն ուզում, որ տարիներ յետոյ իրենց հրահանգներ տան, թէ ինչպէս պէտք է իրենց հայութիւնը փաստեն: Այսօր հայութիւնը փաստելու շատ ձեւեր կան, եւ պէտք է ստեղծել այդ պայմանները: Ես կարծում եմ, որ յաջորդ 25 տարուայ մէջ Հայաստանում վիճակը կը սկսի կա՛մ լաւանալ, կա՛մ բարդանալ: Ինչո՞ւ եմ այդպէս կարծում. պէտք է նայենք մարդկութեան պատմութեանը եւ զարգացմանը, չպէտք է կարծենք, որ եթէ հայ ենք, ապա տարբերւում ենք: Իրականութեան մէջ բացարձակ տարբեր չենք եւ ամենամեծ վնասը մենք ինքներս ենք մեզ հասցնելու: Ես յուսով եմ, հաւատում եմ, որ մենք կարողանալու ենք ստեղծել միջավայր, որտեղ իրար լսենք առանց միմեանցից վտանգ զգալու: Անընդունելի է, որ մենք իրար վիրաւորենք: Սա ասում եմ ուղղակի ձեւով, որովհետեւ այն, ինչին ականատես եղայ, շուրջս տեսայ մարդկանց, քաղաքացիների, որ գալիս եւ ասում էին. <<Խնդրում ենք վերադարձէք եւ Սփիւռքին ասէք, որ մեզ նիւթական օժանդակութիւն չուղարկեն: Մենք ձեր թիկունքի կարիքն ունենք>>: Երբ սա լսում եմ, չեմ կարող հեռանալ այդ պատասխանատուութիւնից:

Իմ ամենագեղեցիկ փորձառութիւնը Հայաստանից այն է, որ արդէն տարիներ շարունակ գալիս եմ Հայաստան իմ ազգակիցների մօտ եւ տարբեր առիթներով մարդիկ փողոցում կանգնեցնում եւ ասում էին. <<Տիկին Խանջեան, մենք ձեզ շատ ենք սիրում>>: Երկար ժամանակ մտածում էի՝ ինչ գեղեցիկ արտայայտութիւն է: Դա ամենամեծ նուէրն է, որ ստացել եմ ամբողջ աշխարհում, սիրել բառը շատ նուրբ, գեղեցիկ բառ է: Յետոյ մտածեցի, որ ես էլ պէտք է պատասխան ունենամ, որովհետեւ չգիտէի՝ ինչ պատասխանեմ: Ասում էի միայն, որ շնորհակալ եմ, բայց չէի զգում, որ դա բաւարար է: Այսօր կարող եմ ասել, որ ես էլ ձեզ եմ շատ սիրում, ես էլ իմ ժողովրդին եմ շատ սիրում, որովհետեւ եթէ ինձ իրաւունք տրուի կամ չտրուի, անձնագրով կամ առանց փաստաթղթի, ես զգում եմ, որ Հայաստանն էլ է իմ երկիրը: Չգիտեմ՝ արդեօք իշխանութեան համար անհանգստութի՞ւն ենք ստեղծելու, բայց կարծում եմ, որ բացատրելն աւելորդ է, եթէ մէկն ապրում է այդ ինքնութեան զգացումով, պէտք է նաեւ ազատ զգայ արտայայտուելիս: Հիմա նոյնպէս մարդիկ մօտենում ասում են. <<Մենք ձեզ շատ ենք սիրում>>: Բայց նաեւ պատգամ ունեն, առաջ պատգամ չունէին: Եւ դա Սփիւռքին ուղղուած պատգամ է: Իրենք զգում են, որ Սփիւռքը իրենց մասնիկն է եւ կարողութիւն ունի գործ անելու: Սփիւռքի մեծ թուով անհատներ նաեւ իրենց քաղաքացիներն են, իրենց ընտանիքների անդամներն են, որ թողել գնացել են: Եւ սա պէտք է յստակ հասկանանք, որ եթէ ես ինձ իրաւունք եմ վերապահում խօսելու, դա ինձ համար չէ իրականում,  այլ որովհետեւ զգում եմ ժողովրդի ակնարկները: Եթէ ես եմ լսում այդ ակնարկները, ինչպէ՞ս է հնարաւոր, որ իշխանութիւնը չլսի: Ես չեմ ներկայացնում իշխանութիւն, ոչ էլ ցանկանում եմ ներկայացնել, բայց եթէ ինձ տալիս են առիթ անդրադառնալու այդ խնդրին, ինչպէ՞ս կարող եմ չանդրադառնալ, եւ ինչպէ՞ս կարող է իշխանութիւնը չլսել եւ չանդրադառնալ իր ժողովրդի պահանջներին:

 

ՀԱՐՑ- Ինչպէ՞ս էք ձեզ զգում Հայաստանում՝ որպէս հի՞ւր թէ լիարժէք քաղաքացի:

ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆæԵԱՆ- Ես Հայաստանում ինձ հիւր չեմ զգում: Առաջին տարիներին այնպէս էր, որ պէտք է գայի, այցելէի. հիւրի պէս էի, որովհետեւ գիտէի՝ պէտք է վերադառնամ: Որպէս սփիւռքահայ՝ աշխարհում չեմ զգում, որ պատկանում եմ որեւէ մի տեղ: Քառասուն տարուց աւելի է, որ ապրում եմ Կանադայում, Կանադայի քաղաքացի եմ, բայց իմ հայութիւնը այնպէս է, որ ուր էլ լինեմ՝ Լիբանանում կամ Ամերիկայում, Ֆրանսիայում, զգում եմ, որ պատկանելութիւնը տարբեր իմաստ ունի: Երբ Հայաստան եմ գալիս, զգում եմ, որ ինձ համար բնական մթնոլորտ է, չնայած որ դեռ շատ բան պէտք է սովորեմ, դեռ շատ պէտք է շփուեմ, որ հասկանամ՝ իրօք ինչ է նշանակում ապրել Հայաստանում, Հայաստանի առօրեայ կեանքով:  Չգիտեմ՝ երբեւէ կ՛ունենա՞մ այդ առիթը, որ գամ եւ տարիներով ապրեմ Հայաստանում, կան անհատներ, որ այդպէս են իրենց կեանքը դասաւորել, չգիտեմ՝ կը լինի՞ այդ առիթը, թէ ոչ: Ես երբեւէ չէի մտածի, որ այսօր այստեղ կը գտնուեմ եւ կը խօսեմ այս թեմաների շուրջ: Ես նաեւ զգում եմ, որ պատկանում եմ Սփիւռքին: Այս յարաբերոթիւնն իմ մէջ մեծ տեղ է գրաւում, եւ այս յարաբերութիւնն է, որ այս պահին մշակում եմ եւ ցանկանում եմ մշակել:

 

NEWS.am

 


comments

Advertisement