Որո՞նք են Արցախի խնդրի առնչութեամբ նախորդ գումարման Եւրոպական խորհրդարանում տարուած հիմնական աշխատանքները, ի՞նչ ակնկալել նոր կազմից, ինչո՞վ են պայմանաւորուած Ֆրանսիայի քաղաքների հետ Արցախի համայնքների համագործակցութեան յուշագրերի չեղարկման վերաբերեալ ֆրանսիական դատարանի կայացրած որոշումները: Այս եւ այլ հարցերի պատասխանները՝ ՀՅԴ Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակի գործադիր տնօրէն Հեղինէ Էվինեանի հետ «Ապառաժ»ի հարցազրոյցում:

ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ.- Մայիսի 26ին կայացել են Եւրոպական խորհրդարանի ընտրութիւնները: Ինչպէ՞ս կը գնահատէիք նախկին կազմի հետ աշխատանքները եւ ինչպէ՞ս էք պատկերացնում համագործակցութիւնը նոր կազմի հետ:

ՀԵՂԻՆԷ ԷՎԻՆԵԱՆ.- Ընտրութիւններից յետոյ Եւրոպական խորհրդարանում պատկերը փոխուել է այժմ ունենք այն բոլոր մարտահրաւէրները, որոնք կարելի է ունենալ, երբ ունես նոր սկիզբ կամ նոր սպիտակ էջ: Նախկին խորհրդարանում կար պատգամաւորների պատկառելի խումբ, որոնք իրենց համոզմունքներով ինքնորոշման իրաւունքի ակտիւ ջատագովներից էին, կողմ էին Արցախի ինքնորոշմանը եւ կանգնած են եղել Արցախի ժողովրդի կողքին: Նրանցից Էլենի Թէոխարիուսը, Ֆրանկ Էնգելը, Եարոմիր Շտետինան չեն վերընտրուել, բայց նաեւ նոր խորհրդարանում կայ ներուժ, եւ պէտք է լաւ աշխատանք տանենք, որպէսզի կրկին ստեղծենք համակիրների նոր, կուռ խումբ:

Իսկ խորհրդարանի նախկին կազմի հետ համագործակցութիւնը կարելի է գնահատել դրական: Մասնաւորապէս, խորհրդարանի կողմից ընդունուած Արցախի հետ կապուած բանաձեւերի մէջ յստակօրէն նշւում էին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից առաջարկուած հակամարտութեան կարգաւորման երեք՝ ազատ ինքնորոշման, բռնութեան չգործադրման եւ տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքները: Հայկական դիւանագիտութիւնն աշխատում է, որպէսզի անպայման նշուի նաեւ ազատ ինքնորոշման իրաւունքը: Դրա համար շատ մեծ կուլիսային աշխատանք է տարւում: Ադրբեջանցիներն ակտիւօրէն աշխատում են, որպէսզի տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքը ընկալուի որպէս առաջատար սկզբունք եւ դրա համար տարբեր միջոցներ են օգտագործում, տարբեր կերպ են մեկնաբանում այն: Անշուշտ, պէտք չէ անտեսել այն հանգամանքը, որ Եւրոպական Միութեան որոշ երկրներ տարածքային ամբողջականութեան հետ կապուած խնդիր ունեն (օրինակ Իսպանիան, Բելգիան, Միացեալ Թագաւորութիւնը), եւ, հետեւաբար, նրանց համար կարեւոր է այս սկզբունքը: Ադրբեջանցիներն ամէն մի բանաձեւի մէջ, որն անգամ մակերեսային ձեւով կարող է առնչուել Արցախի խնդրի հետ, փորձում են յօդուած մտցնել, որտեղ նշւում է տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքը: Մանաւանդ, նախորդ օրէնսդրական շրջանի վերջին մէկ-երկու տարուայ ընթացքում շատ ակտիւ էին աշխատում, եւ երբեմն ստիպուած էինք մէկ շաբաթուայ մէջ երկու բանաձեւի համար պայքարել, որպէսզի տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքը չամրագրուի կամ չասոցացուի (չկապուի-Խմբ.) Արցախի խնդրի հետ:

Արդիւնքում՝ մեզ յաջողուել է Արցախի խնդիրը տարանջատել միւսներից: «Ադրբեջանական լուացքատուն» անունով յայտնի բացայայտումից յետոյ ակնյայտ է դարձել, թէ ինչ հսկայական միջոցներ է օգտագործում Ադրբեջանը Եւրոպական Միութեան անդամ երկրներում ազդեցութիւն գնելու համար: Բայց չնայած ծախսած շատ մեծ գումարներին, ակտիւութեանը, յստակ է, որ անցած 5 տարիների ընթացքում Եւրոպական խորհրդարանում նրանք որեւէ շօշափելի առաջընթաց չեն գրանցել:

ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ.- ՀՅԴ Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակը տարաբնոյթ միջոցառումներ է իրականացնում Արցախի ճանաչման եւ ճանաչելիութեան բարձրացման ուղղութեամբ: Այս առումով՝ ինչպէ՞ս էք գնահատում նախորդ գումարման Եւրոպական խորհրդարանում տարուած աշխատանքը. արդեօ՞ք նպատակ ունէք շարունակել նոյն աշխատելաոճը:

ՀԵՂԻՆԷ ԷՎԻՆԵԱՆ.- Մեր մօտեցման, քաղաքականութեան մէջ սկզբունքային առումով ոչինչ չի փոխուելու։ Նաեւ փորձելու ենք մշակութային աւելի ակտիւ միջոցառումների միջոցով մեր ուղերձը տեղ հասցնել: Շարունակելու ենք հետեւել Եւրոպական խորհրդարանի գործունէութեանը եւ անել ամէն ինչ, որպէսզի ընդունուող բանաձեւերը եւ որոշումները լինեն հայանպաստ:

Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակը շատ ակտիւ եւ լայնածաւալ աշխատանք է տանում խորհրդարանական դիւանագիտութեան առումով: Անշուշտ, շարունակելու ենք ակտիւացնել Արցախի հետ կապերը, յատկապէս Եւրոպական Միութեան անդամ երկրների, Եւրոպական խորհրդարանի եւ Արցախի Ազգային ժողովի միջեւ:

Եւրոպական եւ Բելգիայի խորհրդարանների պատգամաւորների այցերը Արցախ՝ ինքնանպատակ չեն: Այդ մարդիկ, ովքեր ներգրաւուած են որոշումների ընդունման մէջ, նախ տեղում ծանօթանում են իրավիճակին, Արցախի մասին աւելի յստակ եւ ճիշդ պատկերացում են կազմում, եւ վերադառնալով՝ զարկ են տալիս աւելի ակտիւ համագործակցութեան Արցախի եւ իրենց համապատասխան ոլորտի միջեւ: Արցախ այցելած բոլոր պատգամաւորները ներգրաւուել են Արցախի հետ բարեկամութեան խմբերի մէջ: Բելգիայի պարագայում ստեղծուեց բարեկամութեան երկու շրջանակ՝ ֆրանսախօսների, որտեղ ներգրաւուած են ոչ միայն պատգամաւորներ, այլեւ ակադեմիայի ներկայացուցիչներ, հասարակական գործիչներ, միւսը հոլանդախօս շրջանակն է, որտեղ ֆլամանական կամ Բելգիայի դաշնային խորհրդարանի անդամներ են ներգրաւուած: Նոյնիսկ նրանք, ովքեր վերջին ընտրութիւնների արդիւնքներով չեն վերընտրուել կամ չեն առաջադրուել, միեւնոյն է, շարունակելու են իրենց աշխատանքը այդ շրջանակներում:

ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ.- Վերջերս Ֆրանսիայի Գրենոբլի վարչական դատարանը չեղեալ է յայտարարել ֆրանսիական եւ արցախեան կողմերի միջեւ շարք մը բարեկամութեան հռչակագրերը: Ինչո՞վ էք պայմանաւորում նման որոշումները:

ՀԵՂԻՆԷ ԷՎԻՆԵԱՆ.- Հարցը մակերեսային առումով իրաւական է թւում. դատարանների կայացրած որոշումները հիմնըւում են իրաւական հակասութիւնների վրայ, որոնց հիման վրայ այդ համաձայնագրերը պէտք է չեղեալ յայտարարուեն: Գուցէ իրաւական առումով այդ համաձայնագրերը խոցելի են եղել, բայց յստակ կարելի է ասել, որ հարցը նախ եւ առաջ քաղաքական բնոյթ ունի, եւ ուրեմն մեր դիւանագիտութիւնն աւելի մեծ աշխատանք ունի տանելու այդ ուղղութեամբ: Տուեալ պարագայում ադրբեջանական դիւանագիտութիւնն աւելի ակտիւ է եղել: Կայացուած որոշումները պէտք է բողոքարկուեն աւելի բարձր ատեանում, որտեղ հայկական կողմի առիթները հնարաւոր է աւելի մեծ լինեն:

ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ.- Արդեօ՞ք այդ որոշումները կարող են խոչընդոտել Արցախի համայնքների եւ Եւրոպայի տարբեր քաղաքների յետագայ հնարաւոր համագործակցութեանը:

ՀԵՂԻՆԷ ԷՎԻՆԵԱՆ.- Բնականաբար, այդ որոշումները դրական ազդեցութիւն չեն կարող ունենալ: Բայց չի կարելի ասել, թէ համագործակցութեան այդ ձեւը պէտք է բացառել: Նախ պէտք է որոշել, թէ տարբեր եւրոպական երկրներում համագործակցութեան ինչպիսի տարբերակ ենք ընտրում՝ համաձայնագրերի տեսքով կամ այլ ձեւով: Ամէն երկիր ունի իր իւրայատուկ օրէնքները. պէտք է ուսումնասիրել, թէ որոնք են այդպիսի համագործակցութիւն ունենալու առիթները ու դրանցով առաջնորդուել:

ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ.- Եւրոպական Միութեան տասնեակ երկրներ արդէն վաւերացրել են Հայաստանի հետ Համապարփակ եւ ընդլայնուած գործընկերութեան համաձայնագիրը (ՀԸԳՀ): Ինչպէ՞ս էք գնահատում այդ համաձայնագիրը Հայաստանի հետ Եւրոպական Միութեան երկրների համագործակցութեան խորացման գործում: Հիմնականում տնտեսական, պետական կառավարման եւ այլ ոլորտներում բարեփոխումների իրականացմանը վերաբերող այս համաձայնագիրը Հայաստանի համար քաղաքական ի՞նչ նշանակութիւն կարող է ունենալ:

ՀԵՂԻՆԷ ԷՎԻՆԵԱՆ.- Հայաստանի Հանրապետութեան հետ Համապարփակ եւ ընդլայնուած համագործակցութեան համաձայնագիրն առնչւում է տարբեր ոլորտների: Համաձայնագիրը հնարաւորութիւն է տալիս ունենալ եւ արհեստագիտական եւ նիւթական աջակցութիւն, որպէսզի բարեփոխումներ արուեն տնտեսութեան, արդարադատութեան, պետական կառավարման, մարդու իրաւունքների եւ հիմնարար ազատութիւնների պաշտպանութեան ոլորտներում:

Այն լաւ գործիք է: Պարզապէս հարցը նրանում է, թէ ինչպէս ենք օգտագործելու. շատ բան կախուած է գործադրումից: Կարող ես ունենալ ամենալաւ, հրաշալի համաձայնագիրը, բայց չկիրարկելու դէպքում ոչ մի արդիւնք չես կարող ունենալ: Իսկ քաղաքական առումով ՀԸԳՀն շատ լաւ հնարաւորութիւն է Հայաստանի համար՝ ցոյց տալու իր բազմակողմանի արտաքին քաղաքականութիւնը: Յատկապէս Ապրիլեան պատրազմից յետոյ տեսանք, թէ որքան անհրաժեշտ է այդ քաղաքականութիւնը: Շատ կարեւոր է, թէ կը յաջողուի՞ արդեօք ստեղծել իսկապէս անաչառ, անկախ եւ արդար դատական համակարգ: Եւրոպական Միութեան հետ համաձայնագիրը տալիս է այդ հնարաւորութիւնը. ուղղակի պէտք է կարողանանք ճիշդ օգտագործել, որի համար պէտք են քաղաքական կամք ու յստակ խորքային բարեփոխումներ: