ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ

 

Թուրքիան մեծ պարտութիւն կրեց անցեալ շաբաթ, երբ ԱՄՆ Քոնկրեսի Ներկայացուցիչներու տունը ձայներու ճնշող մեծամասնութեամբ նշանակալից բանաձեւ մը ընդունեց՝ կոչ ընելով Թուրքիոյ կառավարութեան, որ վերադարձնէ բռնագրաւուած աւելի քան 2000 քրիստոնէական եկեղեցիներն ու այլ կալուածներ «իրենց օրինական տէրերուն»:

Այս յաղթանակը յատկապէս նշանակալից է, որովհետեւ անիկա տեղի կ՛ունենայ ճիշդ այն ժամանակ, երբ Թուրքիոյ հեղինակութիւնը հասած է իր գագաթնակէտին թէ՛ տարածաշրջանին մէջ եւ թէ միջազգայնօրէն: Սակայն, հակառակ քաղաքական եւ տնտեսական իր հզօր ուժին, ո՛չ թրքական վարչակարգր, ոչ ալ անոր հզօր լոպիիստները կրցան բացայայտ կերպով դէմ դնել Քոնկրեսին ընդունած բանաձեւին, որ կոչուած էր պաշտպանելու Թուրքիոյ մէջ քրիստոնէական փոքրամասնութիւններու կրօնական իրաւունքները: Այս է պատճառը, որ բանաձեւը, երբ առաջին անգամ Յուլիս 20ին ներկայացուեցաւ Ներկայացուցիչներու տան Արտաքին յարաբերութիւններու յանձնախումբին՝ իբրեւ արտաքին գործոց նախարարութեան Արտաքին յարաբերութիւններու լիազօրման որոշումի փոփոխութիւն, անիկա հեշտութեամբ ընդունուեցաւ ձայներու 43-1 յարաբերակցութեամբ:

Դեկտեմբեր 13ին, մինչ բանաձեւը կը դրուէր քուէարկութեան Ներկայացուցիչներու տան մէջ, արտաքին գործոց նախարարութիւնը Թուրքիոյ խնդրանքով զգոյշ, սակայն ապարդիւն փորձ կատարեց՝ խոչընդոտելու համար բանաձեւին ընդունումը: Թուրք-ամերիկեան կազմակերպութիւնները նաեւ քարոզչական ձախող պայքար մը մղեցին բանաձեւին դէմ: Ներկայացուցիչներու տան ե՛ւ Հանրապետական մեծամասնական, ե՛ւ Դեմոկրատական փոքրամասնական կուսակցութեանց անդամները ուշադրութիւն չդարձուցին այդ կազմակերպութիւններուն մերժողական պահանջներուն: Այս երկկուսակցական ուժեղ համախմբումը յաջողութեամբ հաւաքեց բանաձեւի ընդունման համար պահանջուած Ներկայացուցիչներու տան ձայներուն երկու-երրորդը, ինչ որ դժուար յաղթահարելի խոչընդոտ մըն էր, քանի որ միջնորդութիւնը ներկայացուած էր խորհրդարանական յատուկ ընթացակարգով մը, որ յայնտի է «Կասեցման օրացոյց» անունով:

Թուրքիոյ կառավարութիւնը եւ իր լոպիիստական մեծածախս ընկերութիւնները ամօթալի կացութեան մատնուեցան, երբ Քոնկրեսի 435 անդամներէն միայն մէկը խօսեցաւ եւ քուէարկեց բանաձեւին դէմ: Աւելի՛ն, Քոնկրեսի Թուրք-ամերիկեան բարեկամութեան խումբի համանախագահ Էտ Ուիթֆիլտ (Հ. Քընթաքի) պատրաստակամութեամբ ընդունեց, որ «ոչ շատերը դէմ պիտի ըլլան այս բանաձեւին»: Ապա ան աւելցուց. «Բանաձեւին ներկայացումը ինքնին, ոեւէ անաչառ դիտորդի մը մօտ կը ձգէ այն տպաւորութիւնը, որ կրօնական ազատութիւնը Թուրքիոյ մէջ կը խախտուի շարունակաբար»: Քանի մը վայրկեան նիւթէն շեղելէ ետք, առանց իմանալու թէ ինչպէ՛ս աւարտէ իր խօսքը, քոնկրեսական Ուիթֆիլտ իր խօսքին մնացած ժամանակը տրամադրեց իր հակառակորդներուն՝ բանաձեւի կողմնակիցներուն:

Նման աղիտալի պարտութենէ ետք, Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը այլ ոչինչ կրնար ընել, քան արտայայտել իր հիասթափութիւնը: Ասիկա Թուրքիոյ բնորոշ գործելակերպ է. ի սկզբանէ մեծ ուժ գործադրել եւ սպառնալիքներ ներկայացնել՝ անբարենպաստ որոշումէ խուսափելու համար, եւ պարտուելէ ետք միայն, բանաձեւը որակել անկարեւոր՝ թաքցնելու համար իր ամօթալի պարտութիւնը: Եթէ Թուրքիոյ կառավարութիւնը կարեւորութիւն չէր տար այդ բանաձեւին, ապա ինչո՞ւ ամբողջ աշխարհը իրարու խառնեց՝ փորձելով զայն տապալել:

Միամիտ հանրութիւնը ապակողմնորոշելու համար, թուրք պաշտօնատարները պնդեցին, թէ բանաձեւը ընդունուած է երկուքի դէմ մէկ քուէով, առանց բացատրելու, թէ բերանացի քուէարկութեան ընթացքին Ներկայացուցիչներու տան անդամներէն շատերը սովորաբար սրահին մէջ ներկայ չեն ըլլար: Երբ երկու կողմերու ղեկավարները կը համաձայնին որեւէ հարցի մը շուրջ, միայն քանի մը անդամ ներկայ կ՛ըլլայ եւ կ՛ընդունի այդ բանաձեւը: Թրքական իշխանութիւնները պէտք է պատասխանեն հիմնական հարցումի մը, թէ՝ ինչո՞ւ 435 քոնկրեսականներէն միայն մէկը դէմ քուէարկած է բանաձեւին: Այս փաստը կը վկայէ, թէ «Օսմանեան նոր կայսրը մերկ է»:

Թէեւ այս բանաձեւը պարտադիր ուժ չունի, քանի տակաւին չէ ներկայացուած Ծերակոյտին եւ չէ ստորագրուած նախագահին կողմէ, ասիկա արդէն իսկ զգալի յառաջընթաց է Թուրքիա ապրող քրիստոնեայ բոլոր փոքրամասնութիւններուն համար, որոնց կալուածները բռնագրաւուած են տասնամեակներ շարունակ: Ոգեւորուելով այս դրական յառաջընացով՝ հայկական, ասորիական եւ յունական համայնքերը պիտի շարունակեն իրենց աշխոյժ համագործակցութիւնը եւ ճնշում պիտի գործադրեն Թուրքիոյ վրայ՝ իրենց պատմական իրաւունքները վերականգնելու համար:

Ասիկա առաջին անգամն է, որ աշխարհասփիւռ հայութեան համար ԱՄՆի Քոնկրեսը Թուրքիայէն հատուցում պահանջեց, այլ ոչ թէ սոսկ Ցեղասպանութեան ճանաչում: Այս բանաձեւը կրնայ խթան հանդիսանալ միւս երկիրներուն եւ միջազգային կազմակերպութիւններուն, որ անոնք ալ հետեւելով այս օրինակին՝ Թուրքիոյ մէջ իրաւուքներու վերականգնում պահանջեն: Այսուհետեւ, թրքական կառավարութիւնը պէտք է շատ աւելի զգոյշ ըլլայ, երբ այդ իրաւունքները կ՛ոտնահարէ՝ քաջ գիտակցելով, որ միջազգային համայնքը աչալուրջ կը հետեւի իր կողմէ շարունակաբար իրականացուող խախտումներուն:

Այս բանաձեւին յաջող ընդունումը պիտի ոգեւորէ աշխարհասփիւռ հայերը շարունակելու իրենց պայքարը՝ յանուն Ցեղասպանութեան հետեւանքով յառաջացած կորուստներու վերականգնման: Ցաւօք, Հայաստանի մէջ ոեւէ մէկ հոգեւորական կամ պաշտօնատար, որեւէ յայտարարութիւն չկատարեց այս կարեւոր հարցին կապակցութեամբ, կարծէք թէ հայկական եկեղեցիներուն ճակատագիրը զիրենք չի հետաքրքրեր: Արդեօ՞ք հայերուն լաւագոյն շահերէն չի բխիր որ Հայաստանը Սփիւռքին հետ միասնաբար փոխհատուցում պահանջէ՝ հաշուի առնելով մանաւանդ նախագահ Սարգսեանի՝ վերջերս Ֆրանսայի Մարսէյ քաղաքին մէջ կատարած յայտարարութիւնը, որով «արդարութիւն» կը պահանջէր Թուրքիայէն:

ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈԻՆԵԱՆ

«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր

Թարգմանեց՝

ԿԱՐԻՆԷ ԳԷՈՐԳԵԱՆ