Լեզուի եւ Հանրակրթութեան մասին ՀՀ օրէնքներում փոփոխութիւններ կատարելու կառավարութեան նախագիծն իրապէս լուրջ ընդվզում է առաջացրել եւ դա շատ բացատրելի է ու տրամաբանական: Տրամաբանական, որովհետեւ անդրադառնում է մեր հասարակութեան համար շատ զգայուն ու բացառիկ արժէք ունեցող երկու հիմնախնդիրների՝ լեզուին եւ հանրակրթութեանը:

Անառարկելի է, որ ԱԺ ներկայացուող օրէնքների նախագծերը քաղաքական, սոցիալական (ընկերային-Խմբ.) եւ բարոյական հիմնաւորում պիտի ունենան: Ըստ նախագծի առաջին տարբերակի հիմնաւորման, հիմնական շեշտը դրւում է կրթութեան ոլորտում միջազգային համագործակցութեան արդիւնաւէտութեան բարձրացման եւ օտար լեզուների խորացուած կամ օտար լեզուով կրթական ծրագրերի իրականացման վրայ: Սա յայտարարուած հիմնաւորումն է:

Խորհրդարանական գործունէութեան այս երեք տարիների ընթացքում հասկացել եմ, որ որեւէ օրէնք կամ նախագիծ պատահաբար չի յայտնւում խորհրդարանում: Բոլոր օրէնքներն իրենց ետեւում քաղաքական պատուէր ունեն՝ սպասարկում են այս կամ այն խմբի քաղաքական կամ տնտեսական շահերը: Սա է իրականութիւնը: Այն, որ նախագիծը քաղաքական պատուէր է, յստակ է, իսկ կառավարութեան հիմնաւորումները՝ մտացածին, որովհետեւ կրթութեան ոլորտի գործող օրէնքների ու միջազգային մի շարք պայմանագրերի շրջանակում յայտարարուած հիմնաւորումը լուծելի է եւ Լեզուի ու Հանրակրթութեան օրէնքները փոխելու կարիք ամենեւին էլ չկայ:

Բայց վարչապետն աւելի անկեղծ է գտնուել եւ յայտարարել, որ այս նախագծով օրէնսդրական հիմնաւորում են տալիս գործարար (ի դէպ յարգարժան) Ռուբէն Վարդանեանի Դիլիջանում արդէն իսկ կառուցուող միջազգային դպրոցի գոյութեանը: Եւ այսպիսով դարպասները բացելով օտարալեզու դպրոցների առջեւ:

Ասել, թէ կրթութեան ոլորտի նկատմամբ քաղաքական, հասարակական պատուէր չկայ, իհարկէ սխալ կը լինի: Բայց խնդիրը օտարալեզու դպրոցին չի վերաբերում, այլ մեր ազգային դպրոցի հեղինակութեան, կրթութեան որակի բաձրացմանը եւ իրապէս մրցունակ կրթական համակարգի ձեւաւորմանը:

Ո՞վ չգիտէ, որ կրթական համակարգը թաղուած է կաշառակերութեան մէջ, որ դպրոցում ստացած պաշարով ԲՈՒՀ (բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւն, համալսարան) չեն ընդունւում: Դպրոցին զուգահեռ կրկնուսոյցի ինստիտուտն է բարգաւաճում (ուսուցիչները դպրոցէն դուրս յատուկ դասեր տալով դրամ կը վաստկին՝ անփութութեամբ կատարելով իրենց գործը՝ դրպոցներէն ներս-Խմբ): Էլ չեմ խօսում, որ դպրոցն ու ուսուցիչները վերածուել են ընտրական տեխնոլոգիաների գործիքի: Սրանք խնդիրներ են, որոնց տագնապով պիտի վերաբերուել ու փորձել շտկել: Հասարակութիւնը մեզանից այս խնդիրների լուծումն է ուզում եւ ոչ թէ փախուստ դէպի օտարալեզու դպրոցը: Իսկ մեր կառավարութիւնը, փոխանակ կրթական համակարգը մրցունակ դարձնելու, լեզուն է մրցակցային գործիք դարձրել՝ ազգային լեզուն, ինչն անսակարկելի արժէք է եւ երբեք չի կարող մրցակցութեան գործիք դառնալ:

Անհերքելի է, որ օտար լեզուների իմացութեան մակարադակը բարձրացնելու խնդիր իսկապէս ունենք: Ուրեմն շատ աւելի արժէքաւոր պիտի լինէր, եթէ մեր կառավարութիւնը կրթութեան որակի բարձրացման, դպրոցի նորացման, լեզուների դասաւանդման որակի եւ մեթոդների արդիւնաւէտութեան մասին մտածէր: Մեր հասարակութիւնը միայն մի սոցիալական պատուէր ունի՝ բարձրացնել ազգային կրթութեան որակը եւ կոռուպցիայի (փտած համակարգի-Խմբ.) ճանկերից փրկել կրթական համակարգը:

Իսկ Հանրակրթութեան մասին գործող օրէնքի 6րդ յօդուածի 5րդ կէտը ամբողջութեամբ թոյլ է տալիս իրականացնել նախագծի հիմնաւորումը: Հիմնական դպրոցում հանրակրթական պետական չափորոշիչի 50% պահպանելու, իսկ աւագ դպրոցում 30% պահպանելու դէպքում կրթական հաստատութիւններն ազատ են իրականացնելու այլ կրթական ծրագրեր: Ուրեմն ինչնո՞ւ ենք խաթարում Լեզուի մասին օրէնքը, որն ամրագրել է հայերէնը որպէս կրթութեան լեզու:

Ի դէպ նախագիծը նախատեսում է կառավարութեան որոշումով արտօնել միջազգային հաստատութիւններին այլընտրանքային, հեղինակային եւ փորձարարական ծրագրեր իրականացնող դպրոցներ հիմնել եւ օտար լեզուով ուսուցումը սկսել միջնակարգ կրթութեան երկրորդ աստիճանից այսինքն 5րդ դասարանից: Նախ, կրթութեան ոլորտի որեւէ օրէնքով սահմանուած չէ, թէ որոնք են այլընտրանքային, հեղինակային եւ փորձարարական դպրոցները եւ ինչ չափորոշիչների են ենթակայ կամ ծառայում: Միթէ՞ կարելի է այսպէս թեթեւ վերաբերուել մեր հոգեւոր անվտանգութեանը, ուր մնացին մեր ազգային անվտանգութեան ու լեզուաքաղաքականութեան հայեցեկարգում ամրագրուած ազգային դպրոցին վերապահուած առաքելութիւնները: Հինգերորդ դասարանի հայ երեխայի տեսական ու ապագան ենք խեղում: Կրթական քաղաքականութեան պատասխանատուները անկարող են հասկանալ, որ լեզուն ոչ միայն կեցութիւնն է, այլեւ համակարգ ու մտածողութիւն: Մայրենիով հանրակրթութիւն չստացած հայն այլ արժեհամակարգի կրող է:

Դարձեալ առանց հիմնաւորման, նախագիծն արձանագրում է 15 դպրոցների հանգամանքը: Ո՞վ է այս թուաբանութեան պատուիրատուն, ինչ ազդակներից է սնուել այս պատուէրը: Տարեկան միջինը 800 շրջանաւարտ կ՛ունենայ իւրաքանչիւր դպրոց: Բազմապատկենք 15ով եւ կը տեսնենք, թէ քանի շրջանաւարտ պիտի ունենանք: Սա հերթական բեւեռացումն ու էլիտարութիւնն է բերելու մեր հասարակութիւն, որովհետեւ էլիտար գործիչների կամ կառավարողների բուծարանի պիտի վերածուի: Դա նշանակում է խաթարւում է նաեւ մեր լեզուական միջավայրը: Իսկ օտար կրթութեամբ պետական պաշտօնեաներ ունենալը ի՞նչ է նշանակում, որ մեր պետական մտածողութեան լեզուն օտա՞ր պիտի լինի: Չի բացառւում, որ մի օր էլ երկրորդ պետական լեզուի հարց կը ծագի:

Ազգին ձուլելու ամենակարճ ճանապարհը լեզուամտածողութիւնը խաթարելն է, որովհետեւ լեզուական ընդհանրութիւնը նաեւ ազգային միասնականութեան բաղադրիչ է:

Չեմ դադարում վիրաւորուել ու զարմանալ՝ Անկախութեան 20րդ տարում, Անկախութեան հռչակագրով ու Սահմանադրութեամբ պաշտպանուած մեր լեզուն, ազգային արժանապատուութիւնն ու պետականութիւնը նսեմացնող այս ի՞նչ հանգրուանի հասանք: Միթէ չի գիտակցւում այն պարզ ճշմարտութիւնը, որ Լեզուն մեր ազգի ինքնութեան գոյատեւման կարեւորագոյն երաշխիքն է, ինքնութեան ողնաշարն է, չկայ լեզու, չկայ ազգ: Խաթարում ու վտանգում են ազգային միասնականութիւնը, երրորդ հանրապետութեան հեռանկարը: Այո հանրապետութեան հեռանկարը՝ մանաւանդ որ խնդրին նայում ենք Հայաստանի դեմոգրաֆիական (ժողովրդագրական-Խմբ.) պատկերի համատեքստում (պարունակի մէջ-Խմբ.):

Ի դէպ, միջազգային փորձը շարունակ վկայակոչող մեր կառավարութիւնը պիտի որ իմանայ, որ Յունաստանում, Շուէդիայում կամ ասենք Հոլանդիայում տուեալ օտարալեզու կամ միջազգային դպրոցներում երկրի քաղաքացիները չեն սովորում: Բացատրութիւնը մէկն է՝ ազգային դպրոցի արժանապատուութիւն ունեն ու սեփական ինքնութիւնը յարգելու քաղաքացիութիւն:

Իսկ մենք մեր սեփական խնդիրներն ու թերացումներն արձանագրելու եւ դրանք շտկելու փոխարէն ինչ-որ երկրորդական, կեղծ ու մոլորեցնող լուծումներ ենք փնտռում: Իսկ եթէ ամէն գնով պատուէրը իրականացնելու մղում ունեն որոշ մարդիկ, ապա ուզեն թէ չուզեն հաշուի պիտի նստեն նաեւ հասարակութեան ընդվզումին հետ, որը «ո»չ է ասում օտրալեզու դպրոցին: Իսկ ՈՉի բանակում է մտաւորականութիւնը, ստեղծագործական միութիւնները, օրինագծին դէմ է Գիտութիւնների ազգային ակադեմիայի հումանիտար բաժանմունքը՝ արուեստի, լեզուի, պատմութեան եւ գրականութեան ինստիտուտները, նաեւ Հանրային խորհուրդը, պարզապէս ազգի հեռանկարով տագնապող իւրաքանչիւր հայ:

«Լեզուի» եւ «Հանրակրթութեան մասին» օրէնքների նախագծերի շրջանառութեան մէջ յայտնուելը քաղաքական, սոցիալական եւ բարոյական որեւէ հիմնաւորում չունի, այն մարտահրաւէր է մեր ազգային ինքնութեան ու ազգային անվտանգութեան եւ դրա իրաւունքը չունի ոչ ոք:

Լիլիթ Գալստեան, Ազգային Ժողովի ՀՅԴ խմբակցութեան պատգամաւոր է, ան նաեւ Համազգային Մշակութային եւ Կրթական Ընկերակցութեան Հայաստանի ներկայացուցիչն է: